Tímarit Máls og menningar - 01.05.1973, Síða 113

Ibsen í engilsaxnesku Ijósi
áróðurskennda í ytri umgerð þess. Fljótt á litið virðist leikritið ,.hrollvekja“,
spennandi leikhúsverk, sem fjallar um borgaralegt siðgæði. En undir yfir-
borðinu felst annað og meira. Þar gerast alvarlegri atburðir en svo, þar er
að finna „sál leikritsins“. Á þessu þriðja plani, sem jafnframt er hið eigin-
lega plan leiksins, lifir frú Alving sínu andlega lífi. Þetta er kjarni leikritsins,
þarna er hann, og þegar hér er komið sögu, hefur Ibsen uppgötvað hrynjandi
harmleiksins hjá Sófókles. Þetta er í rauninni ljóðleikrit, en hið ljóðræna
eða ljóðkennda felst ekki í orðunum, setningunum, heldur í athurðum
leiksins, í sjálfri leikmyndinni. — Harmleikur í hnotskurn, það er leikrit
þetta, og harmleikurinn birlist hér í mynd smávaxinnar konu, hversdagslegr-
ar manneskju, en það er frú Alving. Hún býr að vísu ekki yfir þeim víðátt-
um huga og sálar, sem Odipus konungur átti hið innra með sér. Klofningur-
inn í sjálfu leikritinu kemur fram í sviðsmyndinni. Á framsviðinu er dagstofa
eða nákvæm ljósmyndarútgáfa af dagstofu, og er hún í samræmi við allt
skrafið inn siðferðismál, en hin dýpri og alvarlegri vandamál mannverunnar
eru sýnd á táknrænan hátt á baksviðinu. Þar sér til fjalla. Þau leysast upp í
blámóðu fjarlægðar, en í því felst, að leikritið byggir ekki á þeirri klöpp,
sem er heimur vanafestunnar, reglunnar og almennra hugmynda. - Þvert á
móti. - Þessi heimur er fljóttekið frelsi, einhvers konar tóm, neind. Og þetta
eru hinar einkennandi aðstæður, sem nútímafólk á við að búa og hefur búið
sér.
Ef til vill má þannig í niðurstöðum Fergusons og ályktunum finna nokkra
skýringu á því, hvers vegna leikrit Ibsens hafa svo ríkulegt lífsmagn í sér
fólgið - einnig til handa nútímanum - og það þrátt fyrir takmarkanir í form-
legu tilliti, og þrátt fyrir upplausn natúralismans, sem andlegt veðurfar vorra
tíma á einna mestan þáttinn í. í karpinu um þennan simnþráttaða höfund
hefur komið til skilanna mikilvægt innlegg eða lóð, sem hann leggur sjálfur
á metaskálarnar. Það ætti að eggja bókmenntafræðinga til nýrra rannsókna.
Því að öll þau rannsóknarverk, sem vitnað er til hér að framan, hafa að vísu
hvert um sig stuðlað ögn að skilningi á skáldjöfrinum. Samt býður viðfangs-
efnið Henrik Ibsen enn upp á mikinn vanda og torleystan. Ef lítið eitt væri
breytt orðalagi í alkunnri setningu, sem höfð er eftir einkasyni skáldsins að
föðumum lifandi, þá hljóða ummælin svo: „Ibsen und kein Ende“. - Þetta
er sannleikur, og engar horfur eru á því, að menn muni senn hætta að þrátta
um Ibsen og senna um hann. Hver veit nema á því verði enginn endir.
Arnheiður SigurSardóttir tók saman.
103