Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Blaðsíða 26

Tímarit Máls og menningar
um samfélag frjálsra manna fyrr á tímum eða þekking hans á fjölbreytileik
handverksins og þeirri sköpunargleði sem slíkri vinnu fylgir. Morris sótti í
smiðju margra - en það er líking sem hann hefði kunnað að meta. Nærtæk-
ustu nöfnin eru Karl Marx, John Ruskin og Islendingasögurnar. Og það er
forvitnilegt að leiða hugann að því hvað Morris, sem á sínum tíma bjó í
þróaðasta ríki heims og var ekki ýkja hrifinn af ástandinu þar, sótti til
Islands sem þá var fátækt og hróstrugt bændasamfélag og þeir fáir sunnar í
álfunni sem héldu að þar væri eftir miklu að slægjast.
Af hverju ísland,?
Morris heimsótti ísland tvisvar sinnum, 1871 og 1873. Hann hafði þá þegar
kynnst Islendingasögunum að nokkru marki og hrifist af og ljóst er að ein
meginástæðan fyrir ferðunum var að kynnast baksviði þeirra. En fleiri
ástæður koma til. Kannski var áhugi hans á Islandi þáttur í uppgjöri hans
við vissa þætti rómantíkurinnar og pre-rafaelítanna sem hann hafði til-
heyrt. Var hrikaleg náttúra Islands og fátæktin þar, ásamt vissum „villi-
mannlegum“ einkennum Islendingasagnanna einskonar mótvægi við fín-
gerða miðaldanostalgíu pre-rafelítanna? Morris var líka að flýja vandræði í
einkalífinu, nýhafið ástarsamband konu hans Jane við fornvin hans og höf-
uðpaur pre-rafaelítanna, Gabriel Rossetti.
Þegar Morris minnist fyrst á fyrirhugaða Islandsferð sína í bréfi, 10. maí
1871 virðist það umfram allt vera einhverskonar ævintýraþrá, löngun til að
kynnast einhverju óvenjulegu, hrikalegu og óþekktu sem rekur hann í þetta
ferðalag:
„. . . Ég ætla að fara í það sem ég kalla langt ferðalag á þessu ári; ég
býst við að þig muni hrylla við tilhugsuninni um það sem ég hef ákveð-
ið, þar sem þú situr umkringd listaverkum þínum og nýtur fagurs lofts-
lags. En þegar allt kemur til alls getur maður alltaf skroppið til Ítalíu, en
ekki er eins víst að maður fái endilega tækifæri til að koma sér til íslands,
því að þangað er ég reyndar að fara í sumar. Þar er engin list, og ekkert
sem fólk hefur yfirleitt áhuga á, nema þá hversu framandi og villt það er.
Samt hefur mér um langt skeið fundist að ég yrði að fara þangað og sjá
baksvið sagnanna sem mér þykir svo vænt um og sem hlýtur að hafa átt
sinn þátt í að skapa og hlúa að einkennilegum hugarheimi þeirra. Fyrir
Lundúnabúa og heimaalning eins og mig er líka viss ævintýraljómi yfir
ferðinni sjálfri sem ég kann vel að meta.“3
Morris hafði kynnst Eiríki Magnússyni árið 1868 en hann starfaði þá við