Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Qupperneq 52

Tímarit Mdls og menningar
í röklega atburðarás. Því er eins og að heimurinn sé bútaður niður í sund-
urlausa parta, en það er einmitt þetta sem einkennir samband Meursault,
Utlendingsins, við heiminn.
Hefðu gagnrýnendur kunnað betur skil á Faulkner, Kafka og Joyce, þá
hefði nýsagan ekki virst þeim jafn erfið. Hún var nokkurs konar framhald.
Það var síður en svo rétt að við höfnuðum bókmenntum fortíðarinnar. Við
vorum aðeins að halda áfram á braut sem byrjað var að ryðja á dögum
Balzacs. Frægur er kaflinn í La Chartreuse de Parme eftir Stendahl, sam-
tímamann Balzacs, þar sem Fabrice, söguhetjan, kemur að orrustunni við
Waterloo. Orrustunni er lýst frá sjónarhorni hans, en hann er útlendingur
og er staddur þarna meira eða minna af tilviljun. Því skilur hann ekkert í
því sem fer fram. Þar talar ekki guð sem skilur allt, heldur maður og
maðurinn skilur ekki neitt.
Hér gildir önnur hugmyndafræði. I staðinn fyrir hinn alvitra guð, talar
maðurinn sem skilur ekkert, en er samt sem áður sífellt að reyna að komast
að því hver hann er og hvað hann sé að gera í heiminum.
Lestur nýsagnanna bauð ekki upp á neina efnislega erfiðleika, á sama
hátt og seinni skáldsögur Joyce geta verið erfiðar, því þar smíðar höfundur
nýyrði, ruglar setningaskipan, m.m. Oftast eru nýsögurnar - a.m.k. mínar
- ritaðar á einföldu og skýru máli. En þegar lestrinum er lokið er erfitt að
endursegja söguna. A sama hátt ímynda ég mér að þegar ég verð kominn að
andlátsstundinni og reyni að segja frá lífi mínu, þá muni ég hugsa: „Þegar
allt kemur til alls, þá hef ég ekki skilið neitt í neinu.“
Þessi óskiljanleiki, þetta samhengisleysi heimsins, sem kemur fram í Út-
lendingnum, en á enn sterkari hátt í The Sound and the Fury eftir Faulkner,
þar sem einn sögumaðurinn er fáviti, olli því á sínum tíma að ég byrjaði að
skrifa skáldsögur.
Ég vann að mjög áhugaverðum rannsóknum á sveppum sem ráðast á
bananaplöntur. Allt í einu segi ég við sjálfan mig: „En ég skil ekki . . . Eg
skil hvernig þessir sveppir starfa, en ég skil ekki hvað ég er að gera hér“.
Þetta samband við heiminn, þessi frumspekilega spurning: „Hvad er ég að
gera hér?“, fær mig til að yfirgefa vísindastörf, sem heilluðu mig, til að
sinna mun veigameiri rannsókn, - verufræðilegri eða frumspekilegri rann-
sókn.
Gullkringur Hegels
Útlendingurinn er fræg bók og löngu komin á kennsluskrá í frönskum
framhaldsskólum. Sjaldnast er fjallað um það sem er merkilegast við bók-
ina, nefnilega að í henni kemur fram ný tegund vitundar, en hún einkennist
42