Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Blaðsíða 136

Tímarit Máls og menningar
sem tengjast dvöl Halldórs í Sovétríkj-
unum veturinn 1937-38, og gaman hefði
verið fyrir Sigurð Hróarsson að kynna
sér í þeim tilgangi að varpa ljósi á
Gerska æfintýrið. Þar er meðal annars
hluti af þeim minnisblöðum sem bókin
er byggð á. Meðal þeirra eru 50 síður af
athugasemdum í símskeytastíl um
Bucharinréttarhöldin á bréfsefni Hotel
National, Gorkístræti 11/17 í Moskvu.
Þar eru setningar á borð við þessar:
Atakanlegt að heyra Rakowski
dæma sig í geðshræringu, æpir, seg-
ist hafa gert fullkomna játningu.
[. . .] Búkharín viðurkennir að hafa
ætlað að taka Lenin fastan, og ef
hann neyddist þá drepa hann. [. . .]
Unnu beint í samb. við þýska fasista
og lofuðu þeim löndum ef þeir
hjálpuðu þeim að komast til valda.
Auk þess á Landsbókasafnið útdrátt
Halldórs úr Gerska æfintýrinu á þýsku
(ætlaður til kynningar í Rússlandi),
ræðuriss sem hann studdist við í sam-
kvæmi í Grúsíu („Grusia has a particul-
ar appeal to all communists whatever
nationality we belong to“ o. s. frv.), og
bréf sem hann skrifar félaga M. Apletin
í Moskvu (dags. 28/8 1938) þar sem
hann greinir frá útkomu Gerska æfin-
týrsins. Þar ræðir hann um efni bókar-
innar og biður Apletin að segja vini sín-
um Keller frá því öllu sem gerst. A
safninu eru einnig önnur bréf til Aplet-
ins þessa, þar á meðal skondinn pistill
um pels nokkurn sem lesendur Skálda-
tíma munu kannast við. I tveim öðrum
bréfum kemur fram að Halldór vildi
gefa Gerska æfintýrið út sem hraðast
þar sem afstaðan til Sovétríkjanna væri
breytingum undirorpin: „- ég tala nú
ekki um ef kæmi stríð, sem mundi snúa
áhuga manna um þessi efni í annan far-
veg“. Þau orð má skilja sem vísbend-
ingu um að Halldór hafi ekki haft það
sem TRU að allt væri í himnalagi hjá
Rússum, heldur verði að skoða Gerska
æfintýrið sem lið í stjórnmálabaráttu.
Ur því farið er að rýna í plögg Hall-
dórs á Landsbókasafni mætti til gamans
bæta við kafla úr uppkasti hans að bréfi
til félaga Florins eða Kellers í Moskvu,
en það snertir einnig Sovétferðir hans:
A síðastliðnu ári fór [. . .] ég til
Kaupmannahafnar á leið til Sovét-
ríkjanna og varð að bíða hér í tvo og
hálfan mánuð eftir vegabréfsáritun,
án árangurs. Þvínæst hélt ég heim-
leiðis. Þetta er afar óþægilegt þar
sem fjandsamleg blöð nota sér þetta
og skrifa háðslega að „innlendum
kommúnistum okkar" sé ekki
hleypt inn í Sovétríkin.
Eg hef einnig þurft að greiða mik-
ið fé fyrir þessi ferðalög sem sífellt
detta uppfyrir.
Það er ævinlega sagt að mér sé
boðið til Sovétríkjanna og ég þigg
þessi boð alltaf og fer í löng og dýr
ferðalög til Skandinavíu - og svo er
ég svikinn um vegabréfsáritun!
(Þýðing ÁS úr þýsku).
Engin athugun á Gerska æfintýrinu
telst fullnægjandi meðan þessi plögg
hafa ekki verið könnuð.
Frágangur og stíll
Um frágang bókarinnar er það skemmst
að segja að hann er ekki góður, og er þá
vægt til orða tekið. Allmikið er af
prentvillum í bókinni, meðal annars í
tilvitnunum, og sumar eru nálegar eins
og sú þar sem bók Halldórs Laxness I
Austurvegi er nefnd I austurbergi (66).
126