Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2005, Síða 205

TVÍSTRUN ÞJÓÐARINNAR
Það má ekki skilja margbreytileika lífsins sem einhverja tilvistarlega sið-
ferðisangist sem fylgir raunhyggjunni í daglegu lífi „hinnar eilífii hfandi
nútíðar“, þar sem frjálslynd orðræða fær víða félagslega skírskotun innan
siðferðilegrar og menningarlegrar afstæðishyggju. Ekki má heldur tengja
hana í fljótfærni við sjálfsprottna og ævaforna nærveru fólksins í frelsisorð-
ræðum og niðurbældri gremju popúlistanna. I samsetningu á þessari orð-
ræðu „hfandi margbreytileika“ sem ég er að reyna að skapa, verðum við
að muna að rými mannlegs lífs er teygt að útjaðri sem engu er líkur, að
dómur hinna lifandi er margbrotinn, að tópos frásagnarinnar er hvorki
hin yfirskilvitlega, viðtekna hugmynd Sögunnar né Ríkið sem stofnun,
heldur undarlegt tímalag þar sem endurtekning á hinum eina í öðrum fer
fram - bylgjuhreyfing í ráðandi niítíð hins menningarlega valds.
I orðræðu minnihlutans fær það sem er að opinberast stað í spennunni
milli ímyndar og tákns, hins uppsaínaða og því sem fylgir, milli nærveru
og staðgengils. Hún dregur í efa ættfræði sem leitar „upprunans“ sem
heimtar menningarlegt forræði og sögulegan forgang. Með orðræðu
minnihlutans er viðurkennt að spenna og gjörningur einkenna stöðu
þjóðmenningarinnar - og fólksins - og að það gerir lífið ekki einfaldara
að lifa mitt á meðal viðtekinna lýsinga á því hvernig Kfinu verður lifað til
fulls. Engin ástæða er til að ætla að slík auðkenni um mismun geti ekki
skráð „sögu“ fólksins eða verið atriði sem byggja upp pólitíska samstöðu.
Þau munu hinsvegar ekki lofsyngja söguhyggju sem hverfist um minnis-
varða eða samfélagslega heild samfélagsins né einsleitni menningarlegr-
ar reynslu. Orðræða minnihlutans afhjúpar óyfirstíganlega tvíbendni sem
mótar tvíræða hreyfingu í sögulegum tíma. Hvernig kemur maður til
móts við fortíðina ef hún er formáli sem kemur stöðugt með annarleika
eða ókennileika inn í nútíðina? Hvemig á þá að segja frá nútíðinni sem
samtímalegu fyrirbæri sem er hvorki stundvís né samstunda? I hvers kon-
ar sögulegum tíma geta útlínur menningarmismunar af þessu tagi tekið
á sig form menningarlegs og pólitísks valds?
Félagslegt nafnleysi og menningarleg upplausn
Að matd Benedicts Anderson í Imagined Communities getur ffásögn nútíma-
þjóðarinnar aðeins hafist þegar hugmyndin um „tilviljunarkennt tákn“ hef-
ur grafið tmdan trúarlegri verufræði miðalda og allsráðandi ímyndaforða
hennar á sviði sjónar jafnt sem heymar. Með því að „aðskilja tungumálið
2°3