Skírnir - 01.01.1960, Side 233

Skírnir
Ritfregnir
231
Jón Dan: Tvær bandingjasögur. Almenna bókafélagið. Bók mánað-
arins. Febrúar 1960. (Otgáfustaðar ekki getið).
Þessar sögur fjalla báðar um unga menn, sem eru bundnir í báða skó
af eldheitum tilfinningum. Jón Dan hefur gert það að sérgrein sinni að
skrifa um þess konar menn, sem ekki teljast sjálfráðir gerða sinna. Þeir
eru ákaflyndir og ofsalegir í háttum, djarftækir til kvenna og gjarnir á
að láta hendur skipta, ef svo ber undir. En undir niðri eru þeir haldnir
vanmetakennd og öðrum sálarmeinum.
Fyrri sagan heitir Nótt i Blæng. Söguhetjan Hrafn missir lífsgleði sína
og framtaksþrótt af ótta við dauðann. Faðir hans og tveir bræður hafa
orðið bráðkvaddir. Hér virðist því vera um arfgenga veilu að ræða, og
Hrafn býst við dauða sinum, hvenær sem er. Honum fer sem mörgum,
sem þannig er ástatt fyrir, að hann vill njóta lifsins í sem ríkustum mæli
það, sem hann á eftir ólifað. Hann lendir í illdeilum, sem kosta hann
næstum því lífið, en tekst þó að koma fram frumstæðum hefndum í
blóðugum áflogum á dansleik. Skömmu síðar kvænist hann og róast við
það. En eftir það lifir hann aðeins í þrjú ár.
Sagan er haglega byggð. 1 upphafskaflanum leggur Hrafn af stað í
síðustu för sína. Afdrif hans eru gefin í skyn að hætti Islendinga sagna.
Mágur Hrafns er látinn segja ævisögu hans, meðan beðið er fregna af
heimkomu hans. Þegar það svo fréttist í sögulok, að hann sé ókominn
heim, er gerð leit að honum, og finnst hann þá látinn. Yfir allri sögunni
hvilir óttablandinn grunur um yfirvofandi dauða, og eykur það henni
mjög áhrifamagn.
En gallar þessarar sögu eru því miður stórum þyngri á metunum en
kostir hennar. Persónulýsingar eru yfirborðskenndar og gerðar eftir for-
skriftinni gamalkunnu: hvítt—svart. Átökin í sögunni eru svo ferleg, að
engu tali tekur. Mér er nær að halda, að leita verði aftur til fornaldar-
sagna eða ýkjusagna til að finna hliðstætt óhóf í bókmenntum vorum.
Það er ekki laust við, að allt þetta brambolt venði broslegt, þótt fráleitt sé
það ætlun höfundar.
Siðari sagan, Bréf að austan, er miklum mun betri en hin fyrri. Hóf-
leysið er hér ekki eins hróplega áberandi. Aðalpersóna sögunnar, Óli
Finnur, elst upp í sveit við illt atlæti og dreymir um það eitt, að losna
úr áþjáninni. Á unglingsaldri liggur leið hans til Reykjavíkur, og borgar-
lifið nær föstum tökum á honum. Hann kvænist bóndadóttur, sem er einka-
barn, og auðvitað finnst fólkinu hennar sjálfsagt, að hann taki við búinu.
En hann er því mjög mótfallinn og ber því við, að hann þurfi fyrst að
vinna sér inn peninga til að geta byggt upp jörðina. Án þess að hann geri
sér það ljóst, á andúð hans á búskap rætur sínar að rekja til uppeldisins.
Sagan gerist á styrjaldarárunum, þegar sem erfiðast var að fá húsnæði
í höfuðborginni. En Óli Finnur vill allt til vinna að þurfa ekki að setjast
að í sveitinni. Loks verður hann fyrir barðinu á réttvísinni og er dæmd-