Skírnir - 01.01.1969, Page 48
HERMANN PÁLSSON
Um eðli Islendingasagna
ÞÓtt ekki hafi reynzt unnt að tímasetja allar íslendingasögur til
neinnar hlítar, þá mun enginn draga í efa, að obbinn af þeim var
skráður á tímabilinu frá því um miðja tólftu öld og fram um mið-
bik fjórtándu aldar.1 Þrettánda öldin er tvímælalaust blómaskeið
þessara bókmennta, en um feril þeirra, uppruna og þróun er margt
á huldu, enda hafa ýmsar sögur glatazt og aðrar varðveitzt einungis
í endurgerðum myndum, svo að mikið skortir á, að vér höfum iieild-
armynd af sagnarituninni.2 íslendingasögur fjalla um íslenzkt fólk,
sem var uppi (eða látið vera uppi) á tíundu öld og fyrra hluta hinn-
ar elleftu. Nokkrar þeirra hefjast úti í Noregi, áður en söguhetjan
eða forfeður hennar setj ast að á íslandi, svo sem Egils saga, Laxdæla
saga, Eyrbyggja saga, Yatnsdæla saga og Grettis saga, en slíkir for-
þættir hagga ekki heildarmyndinni af sviðsetningu sagnanna. Yfir-
leitt gerast sögurnar að miklu leyti hérlendis, þó að margir kaflar
gerist utanlands, einkum í Noregi, en einnig á Grænlandi og víðar.
Þótt hér verði sérstaklega fjallað um íslendingasögur, þá mega
menn ekki gleyma því, að samtímis þeim eru skráðar frásagnir af
höfðingjum á Norðurlöndum og afrekum þeirra. Sumar þessara
sagna eru látnar gerast aftur í grárri forneskju eða á ótilgreindum
tíma, aðrar eftir að forsögu Norðurlanda lýkur og landnám hefjast
á íslandi. Fullnaðarkönnun á eðli og ferli íslendingasagna verður
ekki leyst af hendi nema fornaldarsögum og konungasögum sé gef-
inn fullur gaumur um leið. En munurinn á þessum höfðingj asögum
annars vegar og Isiendingasögum hins vegar er svo skýr og afdrátt-
arlaus, að hægt er að komast nokkuð á rekspöl með því að fjalla
um þær hvorar um sig. Ritskýrendur, sem fást við rannsóknir á ís-
lendingasögum, verða að sjálfsögðu einnig að sinna öðrirni grein-
um frásagnarbókmennta frá miðöldiun, svo sem Sturlungu, biskupa-