Skírnir - 01.01.1969, Síða 52
46
HERMANN PÁLSSON
SKÍRNIR
stórhetjur koma einar við sögu. Allir, sem lesið hafa Bósa sögu og
Herrauðs, hljóta að hafa veitt því eftirtekt, hve svipur frásagnar-
innar breytist, þegar Bósi er aðalmaðurinn; óhugsandi hefði verið
að láta konungssoninn Herrauð leita hvílubragða hjá bóndadætr-
um, eins og Bósa er tamt að gera. Hetjan er ekki einungis af háum
ættum, heldur hegðar hún sér yfirleitt í samræmi við göfugan upp-
runa sinn. Hlutverk hetjunnar er að stunda hernað, dýraveiðar,
ferðalög og skemmtanir, markmiðið er oft að vinna lönd og meyjar;
venjulega vinnur kappinn sigur, þótt til séu frásagnir, sem hafa sorg-
legan endi. Sérkenni á sumum þessum sögum er óraunsæ afstaða til
rúms og tíma, eins og til að mynda í Orvar-Odds sögu, þar sem sögu-
hetjan verður þrjú hundruð ára að aldri, þótt aðrar persónur hlíti
lögmálum náttúrunnar og verði ekki eldri en gengur og gerist. Og
hetjunum virðist furðu auðvelt að ferðast til fjarlægra staða í
skyndi. Örlög eru mjög í höndum goða eða norna, og jafnvel dauð-
legum mönnum (t. a. m. völvum) er gefið svo mikið vald, að þeir
geta lagt álög á aðra og breytt þannig ævi þeirra. Tiltölulega lítið
af efni slíkra sagna er sótt í persónulega reynslu höfundanna.
í þriðja flokki eru konungasögur. Þær gerast yfirleitt á Norður-
löndum, einkum í Noregi, en einnig í Danmörku og Orkneyjum, og
ýmsir þættir í Bretlandseyjum, Garðaríki, Svíþjóð og víðar. Svið-
setningin er því ákveðin, og atburðum er yfirleitt lýst sem raunveru-
legum viðburðum, sem gerast á tilteknum tíma, eftir að landnám
hefst á Islandi, eins og þegar var drepið á. Söguiietjan er ávallt kon-
ungborin, og er oftast leiðtogi hers og stjórnandi lands. I stéttar-
legum skilningi er söguhetjan því frábrugðin öllum íslendingum, og
stundum er konungur gæddur yfirnáttúrlegum einkennum, svo
sem Ólafur helgi. Yfirleitt má segja, að konungar og jarlar í slíkum
sögum séu oft á tíðum afburðamenn, þótt mannlýsing þeirra hefji
þá ekki óheyrilega langt yfir venjulegt fólk. Sumar konungasögur
voru víslega ritaðar með lesendur á Islandi í huga, en aðrar handa
norsku hirðinni, þar sem konungstignin var daglegt fyrirbæri í um-
hverfi lesandans. Raunsæi konungasagna ber vitni þess, að sumir
höfundar þeirra hafa haft þekkingu á norskum staðháttum og hhta
því eigin reynslu, en margar frásagnir þeirra eru þó svo litlausar og
hlutlausar, að ekki hefur reynt á slíkt til hlítar. Hetjusögum og kon-
ungasögum (höfðingjasögum) er það ekki einungis sameiginlegt, að