Skírnir - 01.01.1969, Blaðsíða 54
48
HERMANN PÁLSSON
SKÍRNIR
líf um margra alda bil. En siðaskiptin árið 1000 gerðu tíundu öldina
fjarlægari en ella hefði orðið, og þau ollu því, að höfundum var
hægara um vik að gera þetta tímabil svo rómantískt í sögunum sem
raun ber vitni um.
Með þessa fjórskiptu flokkun á fornum sagnaforða í huga er rétt
að fara næst nokkrum orðum um fræðilegar kenningar um uppruna
og eðli íslendingasagna.0 Þar má glöggt kenna tvær meginstefnur,
og mótast þær að verulegu leyti af hugmyndum fræðimanna um
afstöðu sagnahöfunda til samtíðar sinnar og sögualdar. Annars veg-
ar er sú tilhneiging að heimfæra sem mest af efni og hugmyndaheim
sagnanna aftur til sögualdar og j afnvel til norrænnar og germanskr-
ar forneskju. Hins vegar er sú viðleitni að skýra sögurnar út frá því
menningarumhverfi, sem skóp þær, kristnu bændaþjóðfélagi á Is-
landi á tímabilinu frá því um 1150 fram til 1350 eða þar um bil.
Þótt hér sé um gerólík viðhorf að ræða, er rétt að geta þess hér, áður
en lengra er haldið, að báðar stefnur koma fram í ritum ýmissa
fræðimanna. Má í þessu sambandi einkum minna á inngangana að
Islenzkum fornritum, þar sem beggja gætir að heita má jöfnum
höndum.
Samkvæmt fyrri kenningunni á íslenzk sagnaritun að verulegu
leyti rætur sínar að rekja til norrænnar sagnalistar, og hefur hún
verið talin eingetið afkvæmi munnlegrar sagnaskemmtunar. Því hef-
ur j afnvel stundum verið haldið fram, að norræn sagnalist hafi náð
þessum sérstaka þroska á íslandi af þeim sökum, að hér eru vetrar-
kvöld löng og þjóðin einangruð. Sannleikurinn er þó sá, að norð-
lægar breiddargráður og vetrarmyrkur hafa aldrei örvað menn til
ritstarfa, enda er mér ekki kunnugt um, að þessum atriðum sé beitt
í því skyni að skýra frjósöm bókmenntastörf annars staðar. Og sú
skoðun, að ísland hafi verið einangrað á tímum sagnaritimar er
byggð á misskilningi; bækur og hugmyndir áttu auðvelt með að ber-
ast hingað til lands með pilagrímum, námsmönnum, farmönnum og
öðrum, enda bera sögurnar glögglega vitni um það, að þær eru ekki
skrifaðar í einangruðu þjóðfélagi. Arfsagnamenn hafa einkum lagt
áherzlu á tvennt: að sögurnar séu að verulegu leyti sannar, eða að
minnsta kosti skráðar í því skyni að fræða menn um fortíðina,
hvort sem þær fara ávallt með rétt mál eða ekki, og á hinn bóginn
vilja þeir rekja skyldleika íslendingasagna við hetjukvæðin.7 Að