Skírnir - 01.01.1969, Side 64
58
HERMANN PÁLSSON
SKÍRNIR
En varanlegustu minjarnar um kynni íslendinga af húmanisma
tólftu aldar er að finna í Islendingasögum. Þeim hefur stundum ver-
ið lýst sem dæmigerðum sýnishornum af germanskri sagnalist, en í
rauninni væri nær að kalla þær skilgetið afkvæmi þeirrar menning-
arstefnu, sem hér hefur lauslega verið vikið að. Hún kenndi íslenzk-
um höfundum að leita betur að mannlegum verðmætum en áður
hafði tíðkazt, beindi huga þeirra að fornum og nýjum viðfangsefn-
um, sem voru mikilvæg í siðferðilegum skilningi, og örvaði þá til
að beita sögulegri þekkingu og áhuga í því skyni að skýra almenn
mannleg vandamál fyrir sjálfum sér og öðrum.
Undan því er stundum kvartað, að sumum skýrendum sagnanna
hafi gengið misjafnlega vel að átta sig á fjölbreytni þeirra og sund-
urleitri list. Þeim hefur hætt við að finnast, að allar sögurnar séu
steyptar í sama mót. í rauninni stafar þessi ágalli af þeirri tilhneig-
ingu að túlka Islendingasögur sem heimildarrit um forna atburði,
svo að sagnarannsóknir hefjast gjarnan með könnun á raunveruleg-
um eða ímynduðum atburðum á söguöld í stað þess að láta sög-
urnar sjálfar verða aðalviðfangsefnið. Mönnum hættir til að hugsa
sér sögurnar sem að meira eða minna leyti ófullkomnar bókmenntir,
þar sem eitthvað skortir jafnan á, að sagan nái þeirri hugsjón, sem
sköpuð hefur verið um algerða sögu. Af þessari ástæðu er deilt á
sögur fyrir skort á sannfræði, lélega staðfræði, frávik frá raunsæi
(eins og til að mynda þar sem draugar og forynjur koma við sögu)
og óheillavænleg áhrif frá klerkum og fornaldarsögum. Harðir
sleggjudómar hafa verið lagðir á hyggingargalla í sögum, og svo
mætti lengi telja. Hér skal ekki farið út í þá sálma að ræða þetta nán-
ar, heldur minnt enn á, að bezta leiðin til að komast að raun-
verulegu eðli sagnanna er að taka þær eins og þær eru; þegar hand-
ritum ber mjög á milli, ætti í rauninni að fara með hverja einstaka
gerð sem sérstakt listaverk.
I sögunum beita höfundar aðferðum sem minna mjög á tækni í
skáldverkum frá síðari öldum, og á slíkt harla lítið skylt við alþýð-
legar frásagnir, sem ganga í munnmælimi. Höfundur Hrafnkels sögu
sýnir yfirleitt mikinn og öruggan stílmátt, svo að öll frásögnin virð-
ist vera meitluð af óhvikulli vissu um það, sem fyrir honum vakir.
Ekkert verður af handahófi, og allt er af ráði gert. Lítum nú snöggv-