Skírnir - 01.01.1969, Blaðsíða 71
SKÍRNIR
HJARTAVÖRÐUR JÓNASAR
65
í þessu kvæði Jónasar Hallgrímssonar er ein af mörgum smá-
myndum hans úr náttúrunni. Ekki er þó unnt að telja þetta óbrotna
kvæði náttúrukvæði einvörðungu, - heldur miklu fremur náttúrulegt
heimspeki- eða trúarkvæði.
Gagnsæi og birta, einfaldleiki og „hin hreina fegurð“ einkenna
bæði mál kvæðisins og stíl. Samt sem áður hefur mönnum reynzt
örðugt að skilja það. Hér verður reynt að skýra kvæðið að nokkru.
Ekki er við því búizt, að allir verði sammála. Gildi kvæðis getur
einnig verið í því fólgið, að það höfði með ólíkum hætti til lesenda,
gefi þeim kost að lifa líf kvæðisins á sinn eigin hátt, - auka við það
af reynslu sinni og skilningi.
Skýringartilraunir þessar eru reistar á verkum Jónasar sjálfs,
merkingarlegri notkun orða, notkun tákna og könnun á hugmyndum
þeim, sem fram koma í kvæðum hans. Þannig verður reynt að auka
eilitlu við þetta smákvæði og hugmyndaheim þess.
Veturinn 1843 til 1844 dvaldist Jónas í Sórey á Sjálandi hjá vini
sínum Japhetus Steenstrup náttúrufræðingi. Þarna leið Jónasi „ein-
staklega vel, [hann] umgekkst menntaða gáfumenn, ýmsa skáld-
gefna, lifði algeru reglulífi, sem mjög vildi á bresta, bæði fyrr og
síðar, og er þetta eitthvert bezta skeið ævi hans, bæði líkamlega og
andlega, enda orti hann þar tiltölulega mest og bezt, og er meiri
hýra og birta yfir skáldskap hans frá þessum tíma en næst á undan
og einkum á eftir.“2 3 Þennan vetur var kvæðið Alsnjóa ort, sennilega
snemma árs 1844.3 Kvæðið sendi hann félögum sínum í Kaup-
mannahöfn ásamt þýddu kvæðunum tveimur, lllur lœkur og Ég vil
kyssa. Þau kvæði tvö las Brynjólfur upp á fundi Fjölnisfélaga 9da
marz, og voru þau síðan prentuð í FJOLNI 1844. Kvæðið Alsnjóa
var ekki lesið upp og ekki prentað fyrr en í Ljóðmælum Jónasar
1844. Ástæðuna til þess að kvæðið var ekki lesið upp á fundi þeirra
félaganna skýrir Brynjólfur þannig í bréfi til Jónasar llta marz
1844:
Vísuna, „alsnjóa“, hefi jeg ekki viljað lesa upp, og ber það til þess, að þó
hún sje mikið skáldleg í rauninni, og ef til vill skáldlegust af þeim öllum, þá
2 Steingrímur J. Þorsteinsson: Hvernig urSu IjóS Jónasar til? NÝTT HELGA-
FELL II, 3 [1957] 122.
3 Sbr Kvæði Jónasar í eiginhandarriti [1965]. 312.
5