Skírnir - 01.01.1969, Page 269

SKÍRNIR
RITDÓMAR
263
saga, sólskinssaga hinna fornu dyggða. Annars konar dæmi: ástir og kynferðis-
mál eru Hagalín áhugaverð söguefni frá öndverðu eins og Þáttur af Neshóla-
bræðrum er til vitnis um. Og þetta viðhorf felur í sér kynferðisrómantík, dul-
úðuga vegsömun líkamlegra ásta, sem verður æ berari í seinni skáldritunum
og mótar jafnvel heilar mannlýsingar; Márus og Guðný á Valshamri eru ekki
einasta fulltrúar hins góða gamla tíma heldur einnig blóðheitir, rómantískir
elskendur svo eitthvert dæmi sé nefnt.
Það leikur ekki á tveim tungum að seinni skáldrit Guðmundar Hagalín
standa hinum fyrri að baki, og kemur sá smekkur raunar fram í efnisvali í þessa
bók; frá þrjátíu ára skeiði, milli Sturlu í Vogum og Márusar á Valshamri, er
ekkert skáldskaparefni í bókinni nema ef telja skyldi heldur lítilsverðan
„sagnaþátt", Ásbjöm geitasmala. Á þessum tíma hefur Hagalín að verulegu
leyti helgað sig ævisagnaritun, og eru ævisögurnar löngu orðnar fyrirferðar-
mestar af ritverkum hans; þar í flokki er hans stærsta verk, sjálfsævisaga hans
frá æskuámm í fimm bindum. En eftirsjá er þó að einni skáldsögu frá þessum
tíma í bókinni, Blítt lætur veröldin. Sálfræði þeirrar sögu kann að þykja ein-
föld og hún er vissulega í langorðara lagi, en hún er þar fyrir samfelldari saga,
betur gerð en margar aðrar skáldsögur Hagalíns, og soguefnið, lýsing ungs
drengs sem er að verða að manni, næmlega meðhöndlað og í senn frábrugðið
öðrum yrkisefnum hans.
Ævisögur Guðmundar Hagalín taka með náttúrlegum hætti við af hinum
fyrri skáldritum, vestfirðingasögum hans. Einstaklingshyggja hans, þekking og
áhugi á lífs- og starfsháttum, verðmætum hins forna samfélags bænda og sjó-
sóknara, hans eigin mannskilningur og siðferðisviðhorf, hafa eflaust hentað
honum vel til að færast í fang sögur mikilsháttar fólks á miklum breytinga-
tímum; ég hygg að siðferðisleg og félagsleg viðhorf, áhugamál, skoðanir höf-
undarins njóti sín einatt til muna betur í ævisöguritum hans frá seinni árum en
skáldskapnum; og vafalaust munu helztu ævisögur hans verða með langlífustu
ritum Hagalíns. í þessari bók eru sýniskaflar úr þrfcuiur slíkum verkum
hans, Virkum dögum, Sögu Eldeyjar-Hjalta og Konunni í dalnum og dætrunum
sjö, sögu Moniku á Merkigili, og hefði að mínu viti mátt velja meira af slíku
efni til bókarinnar. Hinni málskrafsmiklu sjálfsævisögu Hagalíns er hins vegar
skipaður óþarflega rúmur sess til móts við sögur annarra manna að mínum
smekk, en tveir aðiljar að bókinni velja kafla úr henni og hinn þriðji úr Fíla-
beinshöllinni, búskaparsögu Hagalíns úr Kópavogi. Sjálfur velur höfundur í
bókina kafla úr ritgerðasafni sínu, Gróður og sandfok, sem fyrst og fremst var
pólitískt deilurit; hefur í seinni tíð komið fram tilhneiging til að mikla
pólitískt gildi bókarinnar, en um það skal ég ekki ræða. Hagalín hefur um sína
daga verið afkastamikill höfundur um bókmenntir og menningarmál, og kaflinn
hér í bókinni leiðir allvel í ljós á sinn málskrúðsmikla hátt hina íhaldssömu
afstöðu sem mótað hefur bókmenntagagnrýni hans og smekk á bókmenntir.
Hún kemur vissulega heim við þau viðhorf sem mótað hafa skáldskap hans og
önnur verk, hvort heldur er á betri veg eða verri.