Skírnir - 01.04.1991, Side 249

SKÍRNIR
HVERRA MANNA ERTU?
243
henni finnst Nína hafa tekið frá sér og ómeðvitaðri afbrýðisemi sem er
nátengd píslarvættishugsjón hennar; hún fórnar sér fyrir velferð fjöl-
skyldunnar á meðan Nína getur leikið sér. Sú reynsla Mörtu að hafa séð
systur sína fæðast hefur tekið sér bólfestu í lífssýn hennar; hún er eitt af
augnablikum fortíðarinnar sem hafa meiri áhrif en önnur, renna saman við
nútíð og framtíð. Þegar Nína segir okkur þá sögu, sem hún hripar á blað við
rúm móður sinnar, má segja að texti hennar einkennist af þrá eftir að geta
talað við móður sína á banabeðinum, og hlustað á orð hennar. Þó óttast
hún að orð móðurinnar og minningar muni drekkja henni í háu grasi, muni
stjórna lífi hennar. Marta segir á einum stað að Nína hafi aldrei viljað þekkja
móður þeirra. - Hún vildi „bara ‘mömmu’“ (148). Nína svarar í huganum en
ekki Mörtu: „Og hlustar ekki á orð Nínu, heyrir þau ekki. Marta, svo
stéttvís, skilur ekki að þau ýttu sjálf Nínu burt. Kipptu undan henni
fótunum, tróðu henni inn í aðra stétt, annað umhverfi" (148). Einlægni Nínu
ber til tíðinda og hér segir hún það sem er meðal annars kjarninn í hennar
stirðnuðu orðræðu, það sem hún getur ekki talað um; Nína gagnrýnir
fjölskyldu sína fyrir að yfirgefa sig jafnframt því sem hún vill losna frá henni
og Marta gagnrýnir móður sína fyrir að yfirgefa sig vegna Nínu. Hún beitir
umvöndunartóni á börn sín, móður og systkini og reynir þannig að ná til
Nínu en án árangurs. Það er ekki fyrr en Marta sýnir kviku sínu, minningar
sínar um fæðingu Nínu, sem hún á svo erfitt með að nefna, að hún nær til
hennar. Nína losnar ekki við þessa fæðingarmynd úr huganum: „Við öll
hangandi í naflastrengjunum (163).
Nína fæðist og skilur þannig við móður sína en ekki að fullu fyrr en
móðirin deyr. Herslumunurinn, það sem öllu breytir, er dauði móðurinnar.
Tvær sterkustu myndir textans, minning Mörtu um fæðingu Nínu og sú
mynd þar sem Nína situr við banabeð móður sinnar í grænleitri birtu
sameinast líkt og fæðingunni sé ekki fullkomlega lokið fyrr en móðirin deyr.
Nína forðast rúm hennar jafnmikið og orðin: „Og ég finn hvernig ég reyni
að vinda mér undan þeim á alla vegu á sama hátt og ég kem mér undan að
líta á þetta rúm sem ég get ekki nálgast. Vil ekki nálgast. Veit einhvers staðar
djúpt að þetta tvennt er skylt, tengt, alltaf“ (60). Textinn virðist ekki gera
upp á milli orða og persóna. Þó að misræmi sé á milli þess sem orð og
persónur segja - eins og mótsagnakennt líf Nínu vitnar best um - þá eru
þeim ásköpuð sömu örlög. Að skilja orð - felur það í sér að skilja þau að.
Eins er með Nínu og móður hennar. Nína fær enga merkingu, né getur hún
skilið móður sína, nema að skilja sig frá henni, móðir hennar varð að deyja
svo að Nína gæti lifað (fæðst) - skrifað. Mæðgurnar eru aðskildar, mismunur
og fjarvera gefa þegjandi orðræðu móðurinnar og Nínu nýja táknmynd og
orðræða Nínu getur haldið áfram. Afneitunin hverfur og orðræða Nínu
sameinast margradda flæði undirvitundarinnar og verður brátt eins og