Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2005, Side 16

Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2005, Side 16
(1698-1720), Jón Árnason (1722-1743) og jafnvel fleiri sem eru vel þekkt- ir af verkum sínum. Ef til vill varpar þetta ljósi á stöðu rannsókna á sviðinu. Athyglin hefur lítið beinst að einstökum Hólabiskupum og áhrifum þeirra eða áhrifaleysi. Meira hefur verið fjallað um Skálholtsbiskupa enda verk- svið þeirra mun víðfeðmara. Vera má að sú saga biskupsstólanna sem nú er í ritun breyti einhverju í þessu efni. Eins og nú er háttað gnæfir Guðbrand- ur einn upp úr og færa má rök fyrir því að þar sé ekki aðeins vanþekkingu um aðra biskupa um að kenna. Siðaskiptabiskupinn Ólafur Hjaltason (1552-1569) var líklega enginn skörungur og líta verður svo á að þótt tveir áratugir væru frá dauða Jóns biskups Arasonar (1524-1550) þegar Guðbrandur leysti Ólaf af hólmi hafi margt verið ógert við að festa hinn nýja sið í sessi. Guðbrandur kom því ekki að fullkomnuðu verki. Það skapaði honum tækifæri. Annað atriði var það að Guðbrandur varð óvenju ungur biskup eða að- eins 31 árs. Þá hélt hann vel hreysti og líkamskröftum þótt hann eyddi síð- ustu árunum í kör. Honum gafst því langur starfstími með óskertum kröft- um. Enn ber að líta til þess að öll fyrirmæli sem Guðbrandur Þorláksson og embættisbræður hans í Skálholtsbiskupsdæmi, fyrst Gísli Jónsson (1558- 1587) og síðar Oddur Einarsson (1589-1630) sem var skjólstæðingur Guð- brands, fengu voru miðuð við danskar aðstæður þar sem borgir og bæir voru til staðar og sveitasóknir voru þéttbýlli og fólksfleiri og skemmra var til kirkju en gerðist hér á landi. Skipulag danskra kirkju- og fræðslumála sem voru lítt aðgreinanleg á þessum tíma miðuðust því við borgar- og akuryrkju- samfélag en ekki fámennt kvikfjárræktarland eins og Island. Þetta krafðist aðlögunar á fyrirmælunum og þar sem aðlögunar er þörf myndast svigrúm fyrir sjálfstætt frumkvæði og stefnumörkun. Þann möguleika nýtti Guð- brandur sér til hins ítrasta og aðgerðir hans á þeim vettvangi segja mikið til um það hvers konar biskup hann var.13 Eins og tjúguskeggið benda aðgerðir Guðbrands Þorlákssonar á þeim sviðum þar sem hann sýndi sjálfstætt frumkvæði til þess að hann hafi verið endurreisnar- eða fommenntabiskup en ekki barokk- eða rétttrúnaðarbisk- up. í íslenskri sögu er hugtakið fommenntastefna vissulega ónákvæmt og loðið þar sem stefnan varð mjög langæ og hafði því mörg birtingarform. Brynjólfur Sveinsson sem kallast má tveimur kynslóðum yngri en Guð- brandur (f. 1604) var til dæmis dæmigerður fornmenntamaður og áhrifum stefnunnar lauk fráleitt með kynslóð hans. Það er því farsælast að nefna 13 Hjalti Hugason 1990. 14
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140

x

Ritröð Guðfræðistofnunar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ritröð Guðfræðistofnunar
https://timarit.is/publication/1152

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.