Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2005, Síða 19

fáeinum árum. Þetta kemur í ljós í hvert skipti sem hann þurfti að aðlaga
dönsk fyrirmæli að íslenskum aðstæðum. Þá leitaðist hann alltaf við að
verða við fyrirmælunum með lágmarksbreytingu.
Við athugun á prestastefnusamþykktum hans á áttunda og tíunda áratug
16. aldar kemur í ljós að hann hafi verið evangelískur eða þess vegna lúth-
erskur hefðarhyggjumaður. Sem dæmi um þessa stefnu má benda á að
Guðbrandur reyndi að endurreisa ferminguna í biskupsdæmi sínu en hún
hvarf sem kunnugt er úr kirkjum siðaskiptamanna þar til hún var endurreist
um daga píetismans, sem ein þeirra mörgu breytinga, sem Lúðvík Harboe
(d. 1783) beitti sér fyrir hér á landi á árunum milli 1740 og 1750. Þá koma
merki þessarar stefnu fram á sviði kirkjuagans en Guðbrandur vildi halda í
bannfæringuna (excommunicatio major) meðan siðaskiptamenn í anda
Lúthers létu almennt nægja að halda í forboðið eða fyrra stig bannfæring-
ar (excommunicatio minor). Loks áskildi Guðbrandur biskupi einkaleyfi á
að veita aflausn fyrir stórsyndir en slík aðgreining á valdi presta og biskupa
var óþekkt í fræðum Lúthers. Þá héldust nokkuð fleiri helgidagar í Hóla-
biskupsdæmi í hans tíð en almennt gerðist í lúthersku kirkjunni um hans
daga.21
Ofannefnd dæmi benda til markaðrar stefnu en ekki tækifærismennsku
eða tilviljunar. Ekki er þó víst að meðvituð og sjálfri sér samkvæm fom-
menntastefna eða húmanismi skýri allar sjálfstæðar ákvarðanir Guðbrands
á biskupsstóli. Allt eins getur verið að landshættir, bág staða íslensku
klerkastéttarinnar og almennt úrræðaleysi hafi valdið hér miklu. Það breyt-
ir hins vegar ekki megin niðurstöðunni um stefnu Guðbrands á biskupsstóli.
Arfleifðin frá Guðbrandi Þorlákssyni.
Þegar rætt skal um arfleifðina frá Guðbrandi Þorlákssyni er ómögulegt ann-
að en að staldra fyrst við hina miklu bókaútgáfu hans sem var að sönnu með
ólíkindum hvort sem miðað er við aðstæður eða ekki en alls gaf hann út um
100 rit og eru eintök af 79 þeirra vaðveitt.22 Þar af eru fjórar bækur þekktast-
ar: Sálmabókin (1589), Graduale eða Grallarinn (1594), Vísnabókin (1612)
en þó fyrst og fremst sjálf Biblían sem kom út ótrúlega snemma á ferlinum
eða 1584. Um hana hafa þessi orð verið látin falla: „Útgáfa Biblíunnar 1584
er ekki einungis stórkostlegur viðburður í bókaútgáfu íslendinga heldur
21 Hjalti Hugason 1990:96-118.
22 Einar Sigurbjömsson o.a. 2000: xi.
17