Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2005, Side 35

ekki að biðja Guð um hversdagslega hluti. Bæn og breytni manna felast öllu
heldur í að lesa út úr verkum Guðs sem hann vann í eitt skipti fyrir öll og
blessaði síðan handa manninum. „[Guð] blessar að eilífu og lætur okkur síð-
an sjálfa um það, hvemig við notum þá blessun hans.“ Gísla finnst líka
óþarfi að menn séu að gera sér of miklar grillur út af yfirsjónunum og telur
að Guð verði sennilega var við þær fæstar, brosi jafnvel að þeim.23
í þessum samræðum tekst Jóni Trausta mjög vel að setja á svið hin ólíku
sjónarmið og viðhorf tveggja tímabila, annars vegar hinnar hefðbundnu
lúthersku guðrækni og hins vegar skoðanir upplýsingarinnar. Hann lætur
séra Jón tala máli hinna gömlu viðhorfa og Gísla á Geirlandi tala máli upp-
lýsingarinnar og túlkar mjög vel sjónarmið upplýsingarinnar í því sem hann
leggur Gísla í munn. Hins vegar kemur það hvergi fram í ritum séra Jóns
Steingrímssonar að þeir séra Jón og Gísli hafi deilt um trúmál. Séra Jón átti
í deilum um trúmál við annan bónda. Sá hét Gunnar Jónsson og bjó á Dyr-
hólum. Trúarskoðanir hans nefnir séra Jón grillur og heilabrot og segir að
þær hafi sáð út frá sér og gert prestinum lífið Ieitt. Grillur Gunnars gengu út
á það að einungis ætti að kenna fagnaðarerindið en ekki lögmálið svo að
einu gilti hvernig menn breyttu.24 Þess háttar kenningar hafa við og við
komið upp meðal lútherskra allt frá því á dögum Lúthers og fram á vora
daga og nefnast andlögmálshyggja - antinomismi.25
Sálgæslutilgangur
Séra Jón Steingrímsson var þess fullviss að í eldinum og harðindunum sem
fylgdu í kjölfar hans hafi Guðs hönd verið að verki. Samkvæmt trú hans er
Guð sá sem Jesús Kristur birti, kærleiksríkur og náðugur Guð. Þegar menn
ganga út frá þeirri trú, þá leitast þeir við að koma auga á tilgang að baki því
sem gerist þar eð Guð er ekki duttlungafullur, blindur örlagavaldur. Tilgang-
ur Guðs getur þá verið tvenns konar, annars vegar að tyfta fólk og áminna
og hins vegar að afstýra öðru verra. Séra Jón nefnir víða dæmi um að fólk
hafi með framferði sínu unnið til þess að Guð veitti því áminningu. En jafn-
framt bendir hann á hversu Guð hafi þrátt fyrir allt stýrt öllu til góðs.
Seinni tíma menn hafa oft oftúlkað ummæli fyrri tíma kennimanna um
umvöndum Guðs og reiði og sumir hafa jafnvel haldið því fram að prestar
23 Samtöl Gísla og séra Jóns eru í Jón Trausti 1913, s. 40-58 og 333-339.
24 Jón Steingrímsson 1973, s. 147.
25 Sjá t.d. Hagglund 1975, s. 249-250 og 258 og Pelikan 1984, s. 133-134 og 163-164.
33