Skírnir - 01.09.2004, Page 94

hegð un, sem er ann ars eðl is en þeg ar menn beita mál inu sem tæki
til tjá skipta. Á máli fræði manna er tal að um að menn líti á mál ið
sem hlut eða við fang (object) ein hvers kon ar skipu lags eða að -
gerða (en ekki bara sem tæki). Tungu mál og málaf brigði öðl ast þá
fé lags legt og póli tískt gildi.
Mikla at hygli hafa vak ið kenn ing ar franska fé lags fræð ings ins
Pi erres Bo ur di eu, sem fjall að hef ur um hlut verk máls ins í fé lags leg -
um sam skipt um og lík ir því við fjár magn (kap ít al). Að hans mati
eru mál leg sam skipti oft eins og við skipti á mark aði þar sem þátt -
tak end ur leggja sig eft ir fé lags leg um „gróða“ um leið og þeir tjá til -
finn ing ar sín ar og skoð an ir. Í slík um við skipt um er nauð syn legt að
hafa vald á gjald miðli sem hent ar og aðr ir eru til bún ir að taka við.
Noti menn „gjald mið il“ sem ekki er við ur kennd ur bera við skipt in
ekki ár ang ur. Tali menn t.d. ekki rétt af brigði af frönsku eða ensku
eru þeir ekki gjald geng ir á þeim mörk uð um þar sem kraf ist er
slíkr ar mál notk un ar, þótt mál lýsk ur þeirra séu gild ar á öðr um
svið um mann lífs ins. Þeg ar svo er kom ið fer það að skipta meira
máli hvern ig tal að er en hvað sagt er, rétt eins og þeg ar bíl ar verða
stöðu tákn, en flutn ings hlut verk þeirra hverf ur í skugg ann.
Þess ar fé lags legu hlið ar tungu máls ins sem hlut ar eða við fangs
eru okk ur Ís lend ing um auð vit að vel kunn ar, svo mik ið sem „staða
tung unn ar“ kem ur við sögu í op in berri um ræðu, og þátt ur henn ar
í sjálfs mynd og mann lífi er og hef ur ver ið mik ill. Þetta geng ur svo
langt að í hug um margra er ís lensk tunga ein hvers kon ar fjöregg
þjóð ar inn ar eða dýr grip ur sem ber að vernda og varð veita, því ann -
ars muni þjóð in líða und ir lok. Í slíku tali geng ur hlut gerv ing máls -
ins einna lengst og fjar lægð in milli þessa hlut ar eða dýr grips og
óbreyttra mál not enda get ur orð ið nokk ur. Þessi hlut gerða ís lenska
tunga er ekki mál ein stak ling anna, held ur til vist ar grunn ur heils
sam fé lags. (Og stund um er svo að sjá að nauð syn legt sé talið að
vernda tung una gegn mál not end un um, svo þeir spilli henni ekki.)
Hið rétta við mið
Enn eitt hug tak úr fé lags mál fræði sem rétt er að nefna hér er hug -
tak ið við mið (e. norm). Þeg ar lagt er mat á mál notk un eða málaf -
kristján árnason378 skírnir