Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Side 32

Þ o r va l d u r G y l fa s o n
32 TMM 2014 · 4
tímann, t.d. hvernig spilltir stjórnmálamenn og valdhafar misnota aðstöðu
sína og draga landslýð á asnaeyrunum meðan fjölmiðlar þagga niður sann­
leikann eftir hentugleikum.“ Þetta kalla ég að hitta naglann á höfuðið.
Þráinn: Já, gagnrýnin var prýðileg, en takmarkið með því að skrifa þessar
glæpasögur var ekki að snapa eftir klappi á kollinn eða hrósi frá gagn­
rýnendum ellegar bókmenntanördum heldur að reyna að ná til almenn­
ings og koma á framfæri ákveðinni greiningu á þjóðfélagsástandi. Ég þekki
aðeins til örfárra manna sem gerðu sér grein fyrir því að þjóð félags grein­
ingin í „Dauðans óvissa tíma“ var nærri lagi – en það voru skarpir náungar
sem trúlega höfðu áttað sig á því hvert stefndi áður en þeir lásu bókina.
Þorvaldur: Mogginn gerði meira. Hávar Sigurjónsson, ritstjóri Lesbókar
Morgunblaðsins, birti viðtal við þig í Lesbókinni, þar sem þú fékkst óáreittur
að vitna í einkunnarorð bókarinnar: „Það er byltingarstarfsemi í sjálfu sér
að segja sannleikann eins og maður veit hann bestan.“ Þú vitnar þar eins og
í bókinni í brezka rithöfundinn George Orwell, manninn, sem bjó til orðið
„sannleiksmálaráðuneyti“. En þú tryggir þig í byrjun bókarinnar með því
að segja frá eigin brjósti: „Kveikja þess ófriðarbáls sem brennur á síðum
þessarar bókar eru raunverulegir atburðir. En sögupersónur sem logarnir
umlykja eru hugarfóstur höfundar og eiga sér engar fyrirmyndir, lifandi eða
dauðar.“ Þú leyfir lesandanum þannig að marka sér stöðu hvar sem hann kýs
á mörkum bókfestu og sagnfestu.
Þráinn: Ein mannvitsbrekkan hjólaði í mig af mikilli hneykslan fyrir
að skrifa á svona nærgöngulan hátt um að hægt væri að þekkja ákveðna
máttarstólpa þjóðfélagsins sem fyrirmyndir að persónum. Hjartnæm til­
litssemi við listelska bankaræningja og brútala og yfirgangssama stjórn­
málamenn, skiljanlegt kannski að jafnvel vænstu menn pissi í buxurnar
þegar svoleiðis illþýði er annars vegar og kannski hægt að vinna sér inn
prik hjá illþýðinu með því að hneykslast á dónalegum rithöfundi. En engum
datt í hug að skrifa aukatekið orð um sannleiksgildi þeirra hluta sem ég
var að lýsa. Enginn vogaði sér að taka undir þessar lýsingar né mótmæla
þeim. Þöggunaraðferðin var sú að taka þessu sem góðlátlegu gríni, kannski
sambærilegu við það sem okkur finnst núna um lýsingar HKL á Pétri
þríhrossi og Júel B. Júels á Sviðinsvík. Bókin mokseldist að vísu, rann út
eins og heitar lummur, en þær viðtökur sem gerðu mig mest hissa var að ég
stóð eftir eins og maður sem hefur fleygt steini út í lygna tjörn og séð hann
lenda á vatnsfletinum og sökkva til botns án þess að ýfa vatnsflötinn, án
þess að nokkur gára bærðist til vitnis um að einhver hefði reynt að brjóta
spegilinn á vatnsfletinum fagra og trufla þar með narsissistana við vatnið
í eitt augnablik við að dást að sjálfum sér. Kannski hafði bókin samt áhrif.
Ég veit það ekki, en ég vona það og trúi því að ég hafi bara upplifað frosið
augnablik og tíminn stóð kyrr og einhvern tímann muni permafrostið og
skilningsleysið losa um heljartök sín á hugarheimi þjóðarinnar og þá muni
ég ef til vill sjá gárur á vatnsfletinum.