Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Side 56

B e r g l j ó t S o f f í a K r i s t j á n s d ó t t i r
56 TMM 2014 · 4
lýkur upp gáttinni að heimum ófárra fræðirita upplýsingarinnar. Því fylgir
þó ekki endilega tilfinning um leiftrandi skemmtilegheit. En í sömu mund
veit maður að maður er að handleika skáldsögu frá 21. öld, og sem maður
hugleiðir að rótarávextirnir gnæfa yfir; það er búið að taka þá upp og þeir
bíða þess að verða étnir, tekur blöndunin að orka á mann; Maður lýkur
smáflissandi upp bókarspjöldunum og hugsar: Hvernig ætli þeir bragðist?
III
„Þú ert sjálfur kartafla“ (60), segir etasráðið við Björn gamla í Sauðlauksdal
sem sinnir kartöflunni ekki bara í vöku heldur á sér næturdrauma um hana
– þar sem hún birtist honum eins og hvurt annað „dýrlegt ævintýr“:17
Mig dreymir stundum á nóttunum að upp úr jörðinni minni komi […] kartafla,
stór eins og sýruker, sver eins og boldangsmikill kálfur. Þá skæri ég af henni sneiðar
og léti steikja með pétursselju á smjörpönnu, riði svo réttinum á alla bæi Barða­
strandarsýslu og gæfi fólkinu að smakka svo það sannfærðist um að allri góðri
búsýslu fylgir nautn, fjör og kraftur. Það myndi skilja að jurtaríkið er ekki minna
virði en kjötríkið. (bls. 43−44)
Það er bragð að þeim Birni Halldórssyni sem smám saman tekur á sig
mynd í huga manns við lestur Gestakomanna. Hann er geðríkur en stundar
sjálfskoðun af fullri einurð, lýsir t.d. þyngslum sínum fágætavel – „Ég var
reiðubúinn að mæta mínum Guði […] ef aðeins dægrin hefðu sent mér
ofurlitla feigð til að hverfa að í miðjum draumi“ (bls. 16). En kominn uppúr
þyngslunum, jafn þróttmikill, eða ætti ég að segja manískur, og hann var
fyrr þorrinn krafti, játar hann líka að hann skelfist dauðann, „allsleysi þess“
sem hann „er vanur“ (bls. 52). Björn horfir í vangaveltum sínum jafnt yfir líf
sitt allt og aldir sem atburði síðustu sólarhringa eða klukkustunda, vitnar í
Eggert, Dante og Milton, og leggur mat sitt á aðra ekki síður en sjálfan sig.
Í ofanálag er hann leiftrandi penni, hugsar á safaríkri íslensku með orð­ og
líkingagnótt og tilheyrandi slettum sinnar aldar auk þess sem hann reynist
fyndnari en gerist og gengur um persónur – og menn.18
Strax á fyrstu síðunum verður Björn manni því nákominn og ekki dregur
úr að frásögn hans sýnir ýmsar þversagnir menningarinnar og hans sjálfs.
Þannig lýsir hann því, hinn sanntrúaði klerkur, hvert upphafið var að
skilningi hans á dásemdum jurtaríkisins:
Þá man ég hafa eitt sinn rekist til bryggju, ofurlítill snáði sem fékk ekki staðist kall
forvitninnar þar sem hún söng í seglum Bláa hegrans. Og þar sem ég stend og rýni í
furður þessa ævintýraheims […] þá beygir sig niður til mín sjómaður og réttir mér
epli. Aldrei hafði ég á ævi minni fyllst yndislegri bjartsýni: það finnst þá fleira en
ýlduflak til að hnekkja heimsins sulti og mannfalli. (bls. 10)