Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Síða 105

H u g l e i ð i n g u m A n t o n i n A r t a u d
TMM 2014 · 4 105
tilvísan til fræða Aristotelesar. En Artaud vildi þó taka þessa geðhreinsun
lengra og taldi hana aðeins mögulega gegnum skynfærin. Hreinsunin á sér
stað í gegnum hörmungar, hræðslu og hættu. Hér er Artaud því ekki að
tala um hvaða leikhús sem er, heldur um allsherjar­leikhúsið (total theatre),
sem á að höfða jafnt til allra skynfæranna. Þessi hreinsun á ekki aðeins við
um tragedíu eins og hjá Aristótelesi heldur talar Artaud jafnt um mikilvægi
hláturs sem gráts.
Leikhús samtímans er rotið vegna þess að það hefur misst tilfinninguna fyrir alvöru
og hlátri; vegna þess að það hefur slitið sig laust frá þungamiðju sinni, frá milliliða­
lausum og sársaukafullum miðlum sínum – í einu orði sagt, frá Hættunni.17
Leikhúsið á að leiða áhorfendur inn í þeirra eigin draumaveröld þar sem hver
og einn finnur fyrir eigin frumhvötum, líkt og í sálgreiningu Freuds. Hér er
vísað vítt og breitt til tengsla milli listar og lífs, veruleika og hugarflugs og
hvernig hvort fléttast saman við annað og út úr hvort öðru.
4. Níhilískt guðspjall
Leikhúsið er bæði táknmynd og táknmið. Artaud vildi brjóta niður mörkin
milli leikhúss og veruleika. Hugmyndir um tvífara lýsa persónulegri leit
Artauds að heild og einingu listar og lífs. Lífið og leikhúsið er eitt í hans
huga. Í lok ævi sinnar segist hann hafa horfið frá leikhúsinu er hann átt­
aði sig á þeirri staðreynd að Grimmdarleikhúsið ætti sér ekki möguleika í
samfélagi nema þetta sama samfélag hyrfi og að eina tungumálið sem hann
gæti notað við áhorfendur væri að kasta sprengjum í andlit þeirra.18
Í hugmyndum Artauds býr tilvistarleg þrá skáldskaparins og níhilískt
guðspjall, þessi ómur endurtekningar og endaloka sem skekur grundvöll
mannlegrar tilveru. Leit og tilraun um það sem við stundum köllum sann­
leika. Leikhús Artauds reyndi að tortíma eftirlíkingu veruleikans. Artaud
þráði að afmá blekkingu í leikhúsinu og leggja áherslu á skynveruleika
– hvernig við skynjum heiminn hér og nú, innan leikhúss og lífs. Hann
fór svo sannarlega með ást sína og sköpunarafl inn í einsemdina og fórst
við þá iðju eins og Zaraþústra mælti í verki Nietzsche. En hugmyndir eru
verkfæri en ekki endanleg niðurstaða og í verkfærakistu Artauds gefur að líta
ógrynni möguleika til að miðla skynjun á heiminum sem við búum. Artaud
hefur hreyft við og haft áhrif á fjölda lista­ og fræðimanna; í kvikmyndum,
tónlist, leikhúsi, myndlist, skáldskap. Enski leikhúsmaðurinn Peter Brook
er meðal þeirra sem hafa haldið nafni Artauds á lofti í leikhúsvinnu sinni.
Hann skrifar eftirfarandi um Artaud í grein í Encore: „[…] this visionary,
undoubtedly mad, wrote more sense than anyone else about the theatre in
our time.“19
Það er eitthvað eldfimt við listamanninn Antonin Artaud; manninn, list ina
og hugmyndirnar sem dregur mig aftur og aftur að honum. Í goðsögn hans