Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Síða 127

Á d r e pa
TMM 2014 · 4 127
bolsévikar eða meirihlutamenn í rúss­
neska sósíaldemókrataflokknum. Það
var fyrir röð af tilviljunum og strangt
skipulag, að þeir urðu á endanum mestu
ráðandi í byltingunni. Fjöldi alþýðufólks
og mannvina um heim allan tók henni
lengi vel af mikilli vongleði. Loksins átti
að takast að byggja réttlátt þjóðfélag
handa öllum almenningi og ugglaust
hefur marga bolsévika dreymt um það í
öndverðu. Innan þessa hóps voru hins­
vegar uppi margvíslegar skoðanir og
reyndin varð sú að eftir nokkur ár
höfðu valdafíklar náð undir sig öllum
ráðum og tóku til við að útrýma skipu­
lega þeim sem upphaflega virðast hafa
ætlað að berjast fyrir bættum hag
almennings.
Þessir sigurvegarar í byltingunni
vildu á hinn bóginn ekki hleypa erlend­
um fjárplógsmönnum að auðlindum
sínum, heldur sitja að þeim sjálfir. Af
þeim sökum hömuðust málgögn hins
frjálsa fjármagns á Vesturlöndum gegn
Sovétskipulaginu með gagnrýni á
kúgun, sem í sjálfu sér var alveg rétt­
mæt. Nokkrar hersveitir úr Vestur­Evr­
ópu höfðu barist gegn bolsévikum í
borgarastyrjöldinni og fyrir bragðið ótt­
aðist Sovétforystan að fenginni reynslu
innrás úr þeirri átt.
Fangaráð Sovétforystunnar var ann­
arsvegar að efla hergagnaiðnað sinn og
beita eigin verkalýð ómældri hörku í því
skyni. Hinsvegar að hvetja hina róttæku
hreyfingu verkalýðsins í öðrum heims­
hlutum til að styðja við bakið á sér sem
hinu væntanlega veldi öreiganna. Nafni
Sósíaldemókrataflokksins var meðal
annars breytt í Kommúnistaflokk. Hin
vestræna verkalýðsreyfing átti framar
öllu öðru að hamla gegn hugsanlegum
áformum um nýja innrás sem háð yrði
undir því yfirskini að „frelsa rússneska
alþýðu“. Enda létu engir verða af því,
fyrr en þýskir athafnamenn, sem höfðu
á sínum tíma orðið afskiptir í nýlendu­
kapphlaupinu, réðust þar inn undir for­
ystu nasista árið 1941. Og þá voru
reyndar ekki liðnir nema tveir áratugir
frá því Sovétríkin voru stofnuð.
Blekkingin um sovéska verkalýðsrík­
ið hélst reyndar ekki á alþjóðavísu leng­
ur en tæpa fimm áratugi því í lok sjö­
unda áratugar 20. aldar voru flestir sósí­
alistar búnir að gefast upp á henni. Og
það er auðvitað fráleit fullyrðing svo­
nefndra frjálshyggjumanna að sovéski
óskapnaðurinn sé eini valkosturinn við
markaðskerfið.
Formbreyting nýlenduvelda
Eftir miðja 20. öld öðluðust nýlendur
stórvelda smám saman formlegt sjálf­
stæði eftir frelsisbaráttu sem hófst fyrir
alvöru eftir síðari heimsstyrjöld. Tals­
menn þeirra nutu stuðnings vinstri
sinna og verkalýðshreyfingar í Evrópu
og ýmsir námsmenn fengu tækifæri til
að sækja skóla í nýlenduveldunum og
höfðu svipaða stöðu og íslenskir Hafn­
arstúdentar fyrr á öldum. Sovétríkin
studdu frelsisbaráttu þeirra líka að vissu
marki, ekki endilega af mannúðarástæð­
um, heldur af því að ráðamenn þeirra
vildu veikja efnahag gömlu nýlenduveld­
anna svo að þau hefði síður bolmagn til
að ráðast gegn sér. En þá árásarhættu
virtust þeir hafa á heilanum, einsog
reyndar ýmsir okkar megin gagnvart
Sovétinu.
Flest þessi nýju ríki urðu samt áfram
efnahagslega og tæknilega háð fyrir­
tækjum í gömlu nýlenduveldunum, og
auk þess reis upp innlend yfirstétt í stað
hinnar erlendu. Átök innanlands í þess­
um nýju ríkjum, sem í fréttum voru oft
túlkuð sem barátta almennings gegn
spilltri yfirstétt, enduðu jafnan með því
að einungis var skipt um yfirstétt. Þetta
er vitaskuld að breyttu breytanda svipuð
saga og gerst hafði í Evrópu nokkrum