Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Side 131

Á d r e pa
TMM 2014 · 4 131
mismunun hæfileikanna sem birtist í
misjöfnum lífskjörum fólks um víða
veröld.
Svanur Kristjánsson
„Prófkjörin,
vanþróun
íslensks lýðræðis
og Hrunið“
Vissulega er lýðræðið flókið í fram­
kvæmd en við eigum í sameiningu hug­
sjónina um lýðræði. Allir lýðræðissinnar
eiga þátt í sama draumnum, sama fyrir­
heitinu, sömu von – um tvennt:
1. Að æðsti fullveldisrétturinn sé fólks­
ins. Sá fullveldisréttur er grundvall­
aður á sannfæringu um mannhelgi,
þeirri fullvissu að líf sérhvers einstak­
lings sé heilagt og ómetanlegt.
2. Að í samfélagi lýðræðis eigi fólkið að
ráða í eins ríkum mæli og hægt er.
Í sameiningu berum við sem einstak­
lingar og þjóðfélag ábyrgð á lýðræðinu
og þróun þess. Við eigum að setja leik­
reglur í stjórnmálum sem næra jákvæða
þróun lýðræðis og vinna einnig gegn
neikvæðri þróun lýðræðis. Í jákvæðri
þróun lýðræðis styrkist fullveldisréttur
fólksins og stjórnvöld vinna að
almannahag. Í neikvæðri þróun lýðræð­
is veikist fullveldisréttur fólksins en
dekrað er við sérhagsmunaöfl og einka­
hagsmuni.
Yfirskrift greinarinnar er „Prófkjör­
in, vanþróun íslensks lýðræðis og Hrun­
ið.“ Um nákvæmlega þetta þrennt
fjallaði ég í bók sem heitir Frá flokks­
ræði til persónustjórnmála og kom út
fyrir 20 árum, 1994. Meginiðurstaða
bókarinnar er að lýðveldið frá 1944 sé í
reynd hrunið. Í landinu ríki djúpstæð
kreppa í stjórnmálalífi landsins sem eigi
sé þrjár birtingamyndir:
1. Í landinu ríkir hugmyndakreppa.
Hér birtist kreppan í formi vanþró­
aðra hugmynda um lýðræði. Ekki fer
fram nein skipuleg umræða um hlut­
verk ríkisvaldsins, hvað sé eðlilegt að
ríkisvaldið geri eða geri ekki. Ekki er
heldur rætt um hlutverk stjórnmála­
flokka. Eru stjórnmálaflokkar nauð­
synlegir til að lýðræði geti dafnað,
eða eru stjórnmálaflokkar andstæðir
lýðræði? Útiloka öflugir stjórnmála­
flokkar jafnvel lýðræði?
2. Í landinu ríkir kreppa í stefnumót-
un. Á Íslandi eru engin samtök, engir
stjórnmálaflokkar sem móta stefnu í
umboði almennings. Víðast á Vestur­
löndum gegna stjórnmálaflokkar
þessu hlutverki annaðhvort beint eða
óbeint. Flokkarnir móta stefnu til
lengri tíma eða forystumenn flokks­
ins hafa frumkvæði að slíkri stefnu­
mótun, kalla til forsvarsmenn hags­
munasamtaka og sérfræðinga á
ýmsum sviðum.
3. Í landinu ríkir kreppa í stefnufram-
kvæmd. Vangeta flokkanna við
stefnumótun torveldar markvissa
framkvæmd ríkisstjórnarstefnu;
flokkar setjast alls ekki í ríkisstjórn
með vel undirbúna og útfærða stefnu,
sem einungis þarf að hrinda í fram­
kvæmd. Veikburða og ósjálfstæð
opinber stjórnsýsla torveldar einnig
vel heppnaða stefnuframkvæmd.
Í bókinni frá 1994 er þessi vanþróun
íslensks lýðræðis rakin beint til nýrra
leikreglna sem íslenskir stjórnmála­