Tímarit Máls og menningar - 01.11.2014, Síða 132

Á d r e pa
132 TMM 2014 · 4
flokkar fóru að nota til að velja fram­
bjóðendur sína um og eftir 1970. Þessar
nýju reglur voru opnu prófkjörin þar
sem nánast hver og einn kjósandi gat
tekið þátt í að velja frambjóðendur
flokksins. Flokkarnir lögðu yfirleitt ekki
á félagsgjöld. Ef félagsgjöld voru lögð á
voru þau yfirleitt ekki innheimt. Þannig
voru öll prófkjör í reynd opin þeim sem
vildu kjósa í þeim, opin prófkjör í bók­
staflegri merkingu.
Vanþróun íslensks lýðræðis gerist í
fimm skrefum:
1. Vald flokksstofnana í framboðsmál­
um minnkar.
2. Opinbert sundurlyndi í flokkunum
eykst.
3. Aukið sundurlyndi gerir stefnumótun
erfiða innan flokkanna.
4. Stefnuleysi flokkanna við stjórn
landsins dregur úr áhrifum þeirra við
stjórnun landsins.
5. Samanlagt hefur þróunin í för með
sér minnkandi ábyrgð flokkanna
gagnvart kjósendum.
Vald flokkanna í framboðsmálum er
þannig nauðsynlegur hlekkur í stjórn­
málakerfi, þar sem stjórnmálaflokkar
bæði hafa vald og bera ábyrgð.
Síðan þetta var skrifað hefur þekking
okkar á vanþróun íslensks lýðræðis auk­
ist mjög. Við vitum meir en áður um
lýðræðisbresti íslenska lýðveldisins:
Rannsóknarskýrsla Alþingis sýndi
t.d. fram á hagsmunatengsl stjórnmála­
manna og stjórnmálaflokka við pen­
ingaöflin í landinu. Opnu prókjörin
gegndu þar lykilhlutverki. Í aðdraganda
Hrunsins blasti áhrif auðvaldsins hvar­
vetna við: útgerðarauðvaldsins, fjár­
málaauðvaldsins og verktakaauðvalds­
ins.
Ég hef síðan 2002 birt 15 ritrýndar
greinar um þróun íslensks lýðræðis í
íslenskum tímaritum . Þær má finna
með því að fara inn á gegnir.is og slá inn
nafni mínu. Greinarnar útskýra vaxandi
lýðræðisbresti íslensks lýðræðis eftir
lýðveldisstofnuna 1944.
Nýleg bók Össurar Skarphéðinssonar,
Ár drekans – Dagbók utanríkisráðherra
á umbrotatímum, varpar skýru ljósi á
innviði íslenskra stjórnmála.
Össur Skarhéðinsson er fæddur 1953.
Hann lauk BS­prófi í líffræði frá
Háskóla Íslands og doktorsprófi í lífeðl­
isfræði með fiskeldi sem sérgrein frá
háskóla í Englandi.
Össur hefur lengi gegnt trúnaðar­
störfum, var m.a. formaður stúdenta­
ráðs Háskóla Íslands, ritstjóri Þjóðvilj­
ans og varaborgarfulltrúi fyrir Alþýðu­
bandalagið. Hann var kjörinn á þing
fyrir Alþýðuflokkinn í kosningunum
1991 og hefur setið á þingi síðan.
Össur var einn af stofnendum Sam­
fylkingarinnar og fyrsti formaður henn­
ar 2000–2003.
Ég man vel eftir því þegar ég heyrði
Össur Skarphéðinsson halda ræðu í
fyrsta sinn. Það var árið 1975 í kapp­
ræðum fylkinganna tveggja, vinstri
manna og Vöku fyrir kosningar í stúd­
entaráði Háskóla Íslands. Vinstri listinn
vann m.a. vegna ræðusnilldar Össurar.
Össur er einfaldlega einn af allra
bestu ræðumönnum sem ég hef séð og
hlustað á. Og þeir eru mjög, mjög marg­
ir. Hann hefur þá töfra sem ræðusnill­
ingar hafa. Össur Skarphéðinsson hefur
tekið þátt í mörgum prófkjörum. Byrj­
aði fyrst 1991 með því að sigra Þröst
Ólafsson í prófkjöri Alþýðuflokksins í
Reykjavík. Í því prófkjöri tóku þátt um
2700 manns. Síðan 1991 hefur hann
boðið sig fram í sex opnum prófkjörum.
Flestir tóku þátt í fyrsta prófkjöri Sam­
fylkingarinnar 1999 eða 11.300 manns .
Össur keppti þá um efsta sætið við
Jóhönnu Sigurðardóttur en tapaði með