Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Síða 23

S k r í m s l i ð o g k a k ó b o l l i n n
TMM 2018 · 3 23
lendir í margvíslegum hremmingum á ferðum sínum um heiminn og
geiminn. Franskar konur héldu áfram að skrifa ævintýri á 18. öld og það
er þá sem sagan um Fríðu og Dýrið leit dagsins ljós. Sagan er gömul, C gerð
af týpu AT425 (Leitin að týnda eiginmanninum) samkvæmt alþjóðlegri
atriðaskrá Aarne-Thompson, og fleiri en 1100 útgáfur hafa verið skrásettar
um allan heim.13 Meðal þeirra er sagan um Amor og Psyche sem finna má í
Gullasnanum eftir Apuleios sem uppi var á 2. öld. Grunnurinn er frásögn af
ungri stúlku sem neyðist til að giftast skrímsli sem reynist svo vera prins/guð
í álögum eða dulargervi. Sagan var gefin út í Frakklandi á árunum 1740–1741
í verkinu La Jeune Américaine et les contes marins (Unga ameríska konan og
sögurnar af sjónum) eftir Mme Gabrielle de Villeneuve, og er gerð hennar sú
sjötta í röðinni af rúmlega 120 frönskum gerðum sögunnar.14 Í áðurnefndu
ævintýrasafni Mme d’Aulnoy, Contes, er til að mynda að finna ævintýri sem
talið er að Mme de Villeneuve hafi ef til vill stuðst við; það er sagan Le mouton
(Hrúturinn), en það er ekki fyrr en í sögu Mme de Villeneuve að unga stúlkan
fær nafnið Belle, Fríða.
Lítið er vitað um Mme de Villeneuve. Hún fæddist árið 1685 og var dóttir
lögmanns sem lést þegar hún var 17 ára gömul. Hún og systur hennar lentu
í deilum við móðurina vegna föðurarfsins og síðar þurfti hún að standa vörð
um eignir sínar andspænis eiginmanni sínum sem stundaði peningaspil og
sóaði fjármunum þeirra hjóna. Hún eignaðist eina dóttur og varð ekkja 26 ára
gömul. Ekki er vitað hvenær hún fluttist til Parísar þar sem hún gerðist ráðs-
kona hjá Crébillon eldri, þekktu harmleikjaskáldi sem þá var ekkjumaður,
og þar vann hún þar til hún lést árið 1755, sjötíu ára gömul. Þar samdi hún
líka verk sín og gaf þau út. Þrátt fyrir frægð og frama kaus Crébillon að lifa
einföldu lífi; sagt er að húsið hafi verið óhreint, hann hafi reykt án afláts og
kettir og hundar hafi gengið þar inn og út. Þeim Crébillon og Mme de Ville-
neuve mun hafa komið vel saman og talið er að það jákvæða viðhorf til dýra
sem kemur fram í verkum hennar, til dæmis í Fríðu og Dýrinu, gæti hafa
mótast af þessum félagsskap.
Mme de Villeneuve sendi frá sér bæði ævintýri og skáldsögur sem gefin
voru út undir nafninu Mme de V*** eða Mme de ***. Fríða og Dýrið er
þekktasta verk hennar í dag þótt þessi gerð ævintýrsins hafi fallið í gleymsku
á 18. öld og ekki komið aftur fram í dagsljósið fyrr en tveimur öldum síðar.15
La Jeune Américaine et les contes marins er rammafrásögn: Ung stúlka er á
siglingu ásamt unnusta sínum frá Frakklandi til frönsku nýlendunnar Saint-
Domingue, sem fékk síðar nafnið Haítí, og til að stytta sér stundir segja
farþegar hver öðrum sögur meðan á ferðinni stendur. Sú fyrsta af þremur
er Fríða og Dýrið, sögð af herbergisþernunni Mlle de Chon. Samtímamenn
höfundar hrifust af verkinu, einkum sögunni um Fríðu og Dýrið, en þegar
La Jeune Américaine et les contes marins var endurútgefið árið 1765 skrifaði
Grimm, ritari hertogans af Orléans:
TMM_3_2018.indd 23 23.8.2018 14:19