Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Blaðsíða 47

A ð l e i k a S h a k e s p e a r e
TMM 2018 · 3 47
Fleiri algeng frávik frá reglulegri jambahrynjandi felast í því að tvíliðum er
snúið við í upphafi línu og jafnvel í miðri línu og við fáum réttan tvílið, svo-
kallaðan tróka (– ˘), eða jafnvel þrílið í stað jamba. Þessi viðsnúningur á tví-lið ásamt beitingu þríliða eru langalgengustu tilbrigði við grunnhrynjandina
í stakhendunni í íslenskum þýðingum.12 En þríliðir eru af þrennu tagi – í
fyrsta lagi er það réttur þríliður, kallaður daktíli (– ˘ ˘), í öðru lagi öfugur þríliður, kallaður anapesti (˘ ˘ –), og þriðja þríliðaafbrigðið er svo amfí-brakki (˘ – ˘). Auk þess koma líka fyrir tvö áhersluþung atkvæði í röð, kallað spondi (– –), eða tvö áherslulétt atkvæði í röð, kallað pirri (˘ ˘) (samkvæmt Helga Hálfdanarsyni).
Vísbendingar í bragarhættinum
Sem fyrr segir leggja bæði John Barton og Peter Hall mikla áherslu á að
leikhúsfólk lesi textann gaumgæfilega og kynni sér út í hörgul form hans og
allar þær ábendingar sem þar er að finna. Báðir hafa þeir skrifað bækur um
reynslu sína af því að vinna með verk Shakespeares um margra áratuga skeið
og Peter Hall gengur svo langt að kalla eina af sínum bókum Ráð Shakespe-
ares til handa leikurunum (Shakespeare’s Advice to the Players).
Að sjálfsögðu eru engar endanlegar reglur til um það hvernig leika skuli
Shakespeare. Það er engin ein akkúrat rétt leið til að takast á við hann, en
möguleikarnir svo sannarlega margir. Leikhúsfólk sem vinnur að sýningum
á verkum hans er fyrst og fremst rannsakendur, eins konar leynilöggur, sem
spyrja, kanna og prófa. Það þarf að kanna formið sjálft (jafnt stakhendu sem
prósa), kynna sér persónurnar, bakgrunn þeirra og innbyrðis sambönd og
rannsaka allar kringumstæður, jafnt í sálrænu sem félagslegu tilliti.
En hvar og hvernig á leikarinn að finna þessi ráð og vísbendingar í text-
anum (hvort sem um er að ræða prósa eða brag)? Við höfum séð hér að
framan dæmi um mismunandi fjölda atkvæða og/eða áhersluorða í línu. Við
höfum líka séð dæmi um það hvernig aukinn fjöldi áhersluorða (hlið við hlið)
getur hjálpað leikaranum undir vissum kringumstæðum.
Mikilvægt atriði í könnun textans er að skoða línuna sem einingu, sem
heild, því oftar en ekki er eins og hver lína sé sjálfstæð. Þannig fer oft betur
á því að doka aðeins við, ekki endilega stoppa, á línuskiptum, því að oft
fer línulengd og hugsun saman, eins og t.d. í þessum línum konungsins úr
Hamlet:
Römm er mín synd, og sendir daun til himins,
þunguð af heimsins elztu upphafs-bölvun,
bróðurmorð. Allar bænir flýja mig,
þó bænaþörfin sé jafn-sár og girndin;
hvert áform bugar þessi þunga sök;13
TMM_3_2018.indd 47 24/08/2018 09:04