Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Qupperneq 80

B e r g l j ó t S o f f í a K r i s t j á n s d ó t t i r
80 TMM 2018 · 3
Ég geri ráð fyrir að einhverjum þyki slík skilgreining fráleit, t.d. af því að
hún gerir ráð fyrir að sögulegur skáldskapur geti tekið til framtíðarinnar. En
þá má ekki gleyma því að afstaðan til sjálfrar sögunnar, sem fræðigreinar,
hefur breyst.11 Með aðferðum sagnfræðinnar fást menn nú ekki bara við að
greina einsögur (e. microhistories) og yfirlitssögur;12 þeir glíma beinlínis við
að greina „framtíðina“ í tilteknum tímaskeiðum. Þeir leita þá til að mynda
svara við því, hvers fólk á 20. öld hafi vænst, fremur en að einskorða sig við
það sem þeir nefna „reynslurými“ (e. space of experience) þess.13 Þörf er því
að minnsta kosti á að kanna hvort rithöfundar eins og Helgi Ingólfsson og
Sigríður Hagalín Björnsdóttir hafi með bókunum Runukrossum og Eylandi
farið líkt að og fræðimenn í rannsóknum á framtíðinni í fortíðinni, þ.e. hafi
beinlínis leitast við að greina framtíðina í nútíðinni.
Ýmsir sagnfræðingar, til að mynda Alun Munslow, eru líka fyrir alllöngu
teknir að spyrja: Er til nokkuð sem er hin ,eiginlega‘ saga (e. ,proper‘ history),
þ.e.a.s. þessi sem menn segja að sé sönn. Fyrir vikið mæla þeir fyrir því sem
kalla mætti tilrauna- og tjáningarsagnfræði sem er af öllu mögulegu tagi en
dregur sífellt viðurkennd sannindi í efa fremur en að láta sér nægja að safna
einvörðungu staðreyndum með heimildavinnu.14
Við bætast svo áhrif tækninnar. Stórfyrirtæki geta nú með aðstoð hennar
ekki aðeins sagt fyrir um ákveðin einkenni framtíðarinnar heldur beinlínis
haft áhrif á hver hún verður. Sem dæmi um það mætti taka síðustu forseta-
kosningar í Bandaríkjunum. Ef marka má nýjustu upplýsingar, virðast þær í
raun hafa verið tilraun til valdayfirtöku, hugsuð og skipulögð af fámennum
hópi afturhaldssamra auðkýfinga undir forystu manns sem sagður er séní í
tölvunarfræðum, milljarðamæringsins Roberts Mercer.15 Hann er talinn hafa
staðið fyrir því að Cambridge Analytica safnaði upplýsingum um menn, nýtti
þær til að greina persónuleika þeirra (sbr. e. psychometrics) og í fram hald inu
til að hafa áhrif á hvernig þeir kusu. En einmitt getan til að greina framtíðina
í krafti nýrra miðla og aðferða og aukin viðleitni til að móta hana í kjölfarið
kann að breyta mörkum bókmenntagreina.
Alltént, jafnvíða skilgreiningu og ég setti fram kysi ég að endurbæta þegar
búið væri að greina dæmigerða undirflokka sögulegs íslensks skáldskapar.
Við lýsingar undirflokkanna mætti taka mið af ýmsu, t.d. afstöðu höfunda
til sögunnar og lesenda; þemum eða tengslum við aðrar bókmenntagreinar;
markmiði höfunda; frásagnareinkennum (nýjungar? tilraunir?); áhrifum
textans, hinu staðbundna og hinu alþjóðlega eða algilda.
Nú eru menn farnir að ræða um „ný-sögulegan skáldskap“ (e. neo-histori-
cal fiction) sem sérstakan undirflokk sögulegs skáldskapar, þannig að það
eru ýmsir sem telja að gefa þurfi undirflokkunum sérstakan gaum. Nafnið
„ný-sögulegur skáldskapur“ á sér fyrirmynd í svokölluðum „ný-viktorískum
skáldskap“ sem farið var að tala um undir lok síðustu aldar.16 Árið 2010 var
sett fram svofelld skilgreining á honum – sem skilgreining á nýsögulegum
skáldskap er sniðin eftir:
TMM_3_2018.indd 80 23.8.2018 14:19