Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Qupperneq 131

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2018 · 3 131
Og það áréttar Styrmir (bls. 89):
„Uppreisnarmenn frjálshyggjunnar
óraði áreiðanlega ekki fyrir því sumarið
’78 að „markaðurinn“ gæti virkað á
þennan veg. Þeim var vorkunn. Þeir
trúðu á kenningarnar (…)“
En hann á líka til að kveða fastar að
orði, og er þá ekki lengur á lágu nótun-
um. Hann ber fram spurningu um
frjálshyggjumenn: „Eða voru þeir sjálfir
innilokaðir í því sem höfundur þessarar
bókar kallaði einu sinni „hugmynda-
fræðilegt fangelsi öfgafullrar frjáls-
hyggju?““ (bls. 34)
Styrmir útmálar það svo í sterkum
orðum hvernig villugatan leiddi menn
áfram út í ógöngur, það var þó ekki the
long and winding road, gatan var bein
og breið og ekki sérlega löng, og þótt
ýmsir sjálfstæðismenn, og kannske
einkum og sér í lagi Morgunblaðsmenn,
sæju hætturnar mistókust allar tilraunir
til að sveigja af leið.
„Fall Sambandsins,“ segir ritstjórinn
fyrrverandi (bls 62), „gerði það að verk-
um að ný „tækifæri“ urðu til í viðskipt-
um og þá kom í ljós að einkaframtaks-
menn kunnu sér ekki hóf. Um þann
veruleika var fjallað í Reykjavíkurbréfi
Morgunblaðsins hinn 11. marz það ár“
(1990). Hann heldur svo áfram: „Tilefni
umfjöllunar Reykjavíkurbréfs var að
nokkrum dögum áður hafði verið upp-
lýst í Viðskiptablaði Morgunblaðsins að
Eimskipafélag Íslands væri tilbúið að
kaupa öll fáanleg hlutabréf í Sjóvá-
Almennum á áttföldu nafnverði en þá
var skráð nafnverð þeirra sexfalt. Í
Reykjavíkurbréfinu var því haldið fram
að hér ríktu ekki eðlileg fjárfestingar-
sjónarmið heldur væri hér á ferð barátta
um völd (…)“ (bls. 62–63).
En þá gerðist nokkuð undarlegt og
skýtur skökku við sitt hvað sem áður
hafði verið sagt um ungu kynslóðina:
Viðbrögðin urðu hörð frá „ráðandi
öflum“ í viðskiptalífinu í Reykjavík. En
athygli vakti, alla vega á ritstjórn Morg-
unblaðsins, að uppreisnarmenn frjáls-
hyggjunnar frá sumrinu ’78 gengu ekki
í lið með blaðinu til þess að standa vörð
um hugsjónir einkaframtaks og frjálsrar
samkeppni, heldur þögðu flestir, en einn
og einn gætti þess að forráðamenn Eim-
skips vissu af vanþóknun þeirra á þessum
skrifum (bls. 64).
Á sama tíma fjallaði blaðið um kvóta-
kerfið og gerði kröfur um auðlindagjald
fyrir nýtingu fiskimiðanna. Það leiddi
til þess „að næstu árin stóð yfir heilagt
stríð milli blaðsins og tveggja helztu
máttarstólpa Sjálfstæðisflokksins,
útgerðarinnar og viðskiptalífsins“. Rit-
stjórarnir voru kallaðir verstu ónefnum,
þeir væru „sósíalistar“ eða jafnvel „síð-
ustu sósíalistarnir“ (þetta var vitanlega
laukrétt, a.m.k. hvar Styrmi snerti).
Hér voru ritstjórar Morgunblaðsins
að því er virðist raddir hrópendanna í
eyðimörk frjálshyggjunnar, en ráða-
menn flokksins höfðu ráð til að tjónka
við yfirgang kapítalista við einkavæð-
ingu ríkisfyrirtækja. Samt komu þá upp
hnökrar sem gerðu þau ráð að engu (bls.
73):
Þeir hnökrar sneru að sölu á 49% hlut
ríkisins í Fjárfestingarbanka atvinnu-
lífsins (FBA). Í stað þess að sú eignaraðild
yrði dreifð eins og Davíð Oddsson, þá
forsætisráðherra, hafði boðað í samtali
við Morgunblaðið 8. ágúst 1998 tókst
bönkum og öðrum fjármálafyrirtækjum
að eignast þann hlut að verulegu leyti
með viðskiptum með kennitölur, sem
var nýjung á Íslandi og seldu hann
síðan aftur einkaaðilum með verulegum
hagnaði en viðskiptin að sjálfsögðu fjár-
mögnuð að miklu leyti af seljendum. Hér
var kominn vísir að þeim vinnubrögðum
sem áttu eftir að móta og einkenna fjár-
mála- og viðskiptalíf á Íslandi fram að
hruni.
TMM_3_2018.indd 131 23.8.2018 14:19