Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Page 134

U m s a g n i r u m b æ k u r
134 TMM 2018 · 3
felst í því að skipta bitlingum bróðurlega
milli sjálfstæðismanna og framsóknar-
manna þegar þeir dúsa saman í ríkis-
stjórn – til þess er hún sett á fót – og
telja konfektmolana svo tryggt sé að
báðir fái jafnt. Skýrasta dæmið um þessa
reglu á árunum fyrir hrunið, svo skýrt
að vart verður á betra kosið, var vitan-
lega einkavæðing Landsbanka og Bún-
aðarbanka, sem Björn rekur ágæta vel,
segja má að hann taki þar við sem botn-
inn dettur úr frásögn Styrmis. Hún
tókst á þann hátt að maður gæti vonast
til að það grátlega klúður yrði svana-
söngur helmingaskiptanna. En kannske
er það fullmikil bjartsýni. Það er þetta
óheilaga samkrull og oft á tíðum leyni-
makk viðskipta- og fjármálamanna
annars vegar og stjórnmálamanna hins
vegar sem nefnt hefur verið „crony capi-
talism“, semsé „klíkukapítalismi“ eða
„einkavinavæðing“ á íslensku (það er
gersamlega út í hött og einungis til að
rugla menn í ríminu að nota orðið
„klíkukapítalismi“ í niðrandi merkingu
um einhverjar blakkir athafnamanna, í
kapítalísku þjóðfélagi eru slík fyrirbæri
eðlileg, koma næstum af sjálfu sér, og
óþarfi að hafa um þau önnur niðrandi
orð en þau sem eiga við um kapítalisma
yfirleitt).
Meðal hins breiða almennings birtist
hagsmunagæslan ekki síst í persónu-
njósnum, þar sem gerðar voru spjald-
skrár og merkt við nöfn með listabók-
stöfum stjórnmálaflokka, svo hægt væri
að gera vel við rétta menn. Um hags-
munagæslu á þessum vettvangi hefur
Sveinn sína sögu að segja (bls. 117):
hann sótti um lóð í Fossvogi 1966 og
fékk ekki, en það var af því að hann
umgekkst ekki rétta manninn og var
heldur ekki þekktur í Sjálfstæðisflokkn-
um, „svoleiðis ómerkingar fengu ekki
dýrmætar lóðir hjá Reykjavíkurborg.“
En þá kemur spurningin um frjáls-
hyggjuna og stöðu hennar gagnvart
hefðbundinni stefnu Sjálfstæðisflokks-
ins. Var þar á milli stigs- eða eðlismun-
ur? Til að svara henni er ekki önnur leið
en rýna í rit Hayeks sem eru einföld og
læsileg, kannske líka leggja á sig þá
sjálfspyndingu að lesa verk Ayn Rand,
og skoða svo um leið gjörningar læri-
sveinanna. Þá blasir við að þarna á milli
er hyldýpisgjá, frjálshyggjan á alls ekk-
ert sameiginlegt með „hægri kratisma“,
hún vísar allri „velferðarstefnu“ út í ystu
myrkur – slík kórvilla er einungis vís
„leið til ánauðar“ – og útilokar allt
annað en markaðslausnir, hún vill allan
markaðinn og ekkert nema markaðinn,
markaðurinn er vegurinn, sannleikur-
inn og lífið, án hans er ekkert nema
Ginnungagap. Slíkt hefði gamli Sjálf-
stæðisflokkurinn aldrei sett í sína
stefnuskrá, nema í einhverju villuráf-
andi gáleysi.
Á hinni hliðinni, hagsmunagæslunni,
má reyndar finna einn snertiflöt. Það
hljómar vafalaust sætlega í eyrum
sumra þegar talað er um að einkavæða
ríkiseignir, semsé útbýta þeim fyrir lítið
milli valinna manna, sem geta jafnvel
með smávegis sjónhverfingabrellum
keypt ríkisfyrirtæki með peningum þess
sjálfs. En þar fyrir utan er harður
árekstur: ef stjórnmálamenn sleppa
hendinni af atvinnulífinu, samkvæmt
kokkabókum Hayeks, geta þeir engu um
það ráðið hverjir verði sigurvegarar á
markaðnum, hagsmunagæsla er semsé
úr sögunni. Þótt þeir óskuðu þess af öllu
hjarta að gæðingarnir fengju kökuna,
verða þeir að horfa ráðþrota upp á það
þegar hún lendir að lokum í kjaftinum á
Einari í Einiberjarunni. Þetta var vitan-
lega það sem gerðist, fyrst voru það
háhyrningarnir í Orca sem tókst á
lævíslegan hátt að ná í nokkuð sem þeir
áttu ekki að fá, og í kjölfar þeirra tók svo
við „Baugsveldið“ sem gein yfir stóru.
TMM_3_2018.indd 134 23.8.2018 14:19