Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Page 26

L e i f u r R e y n i s s o n
26 TMM 2018 · 4
út. Var ekki tími unga fólksins runninn upp? Það var betur menntað en
nokkru sinni fyrr og það fann til áður óþekktrar samkenndar. Var framtíðin
ekki þeirra? Var ekki tímabært að æska landsins setti sitt mark á það samfélag
sem hún lifði og hrærðist í? Allt í einu var sem allar hugsanir væru leyfilegar
og ekkert var eðlilegra en að efast um viðtekin sannindi. Var ekki kominn
tími til að breyta þjóðfélaginu sem einkenndist af íhaldssemi fortíðarinnar og
stjórnlyndi þeirra sem meira máttu sín? Og hvað með allt misréttið þar sem
farið var í manngreinarálit eftir stéttarstöðu og kynferði? Af hverju höfðu
sumir meiri rétt en aðrir og af hverju báru sumir meira úr býtum? Hugsun
margra varð opnari en áður þar sem sjálfsagt þótti að véfengja allt og koma
fram með nýjar hugmyndir. Vanahugsun var sagt stríð á hendur.
Umræðan var farin af stað en eins og nærri má geta voru menn ekki á einu
máli um hvernig samfélagið ætti að vera. Sigurður Pálsson skáld var náms-
maður í París á þessum tíma og fylgdist grannt með þróun mála. Hann lét
þess getið að „maí ’68 hafi verið uppreisnar- en ekki byltingarhreyfing enda
hafi stúdentar ekki haft öll sín markmið skilgreind eins og byltingarmanna
er háttur“. Unga fólkið var fyrst og fremst í uppreisn gegn kæfandi samfélags-
háttum sem skilgreindu líf þeirra í þaula. Það sætti sig ekki lengur við að láta
ráðskast með sig. Það var ekki hvað síst í uppreisn gegn því sem það sá fyrir
sér sem gleðisnautt líf vinnu og efnishyggju.
Gerard Lemarquis, kennari með meiru, var virkur þátttakandi í maí ’68.
Hann bendir á að „stúdentauppreisnin hafi verið altæk hreyfing þar sem
frelsið var í fyrirrúmi. Unga fólkið vildi innihaldsríkara líf og það vildi eiga
kost á meiri lífsnautnum en ríkjandi siðahugmyndir gerðu ráð fyrir. Æskan
vildi t.d. geta notið kynlífs í friði en með tilkomu pillunnar nokkrum árum
fyrr var auðveldara að njóta ásta en áður“. Frjálslegt ástarlíf blómstraði þær
vikur sem Sorbonnekommúnan stóð yfir. Hinn óhefti frelsisandi var ofar
öllu.
Sumir fundu frelsið í pólitískum kennisetningum en þeir voru fleiri sem
leituðu eftir því í menningu og listum. Fræg eru veggspjöldin og yrðingarnar
sem skutu upp kollinum í maí ’68. Innan listaskólans stóðu stúdentar fyrir
gerð veggspjalda í samstarfi við fræga listamenn sem vildu ljá baráttunni
lið og var Erró meðal þeirra. Einar Már Jónsson sagnfræðingur fylgdist
sem námsmaður gaumgæfilega með maí ’68 en hann skrifaði jafnóðum
greinar í Þjóðviljann sem veittu Íslendingum greinargóða innsýn í það sem
fram fór. Hann lét þess getið við greinarhöfund að veggspjöldin þættu mjög
merk í sögulegu samhengi enda hafi þau verið afar vel útfærð svartlist sem
miðlaði einföldum en áhrifaríkum skilaboðum um það sem stúdentum lá
helst á hjarta. Yrðingarnar báru ekki síður vott um hugkvæmni stúdenta.
Margar tengdust einhverskonar marxisma en mun fleiri áttu rætur að rekja
til anarkisma, súrrealisma og sitúasjónisma. Mörg beindust beinlínis gegn
ríkjandi samfélagsháttum svo sem „Niður með neyslusamfélagið“ og „Aldrei
TMM_4_2018.indd 26 6.11.2018 10:22