Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Page 92

R ú n a r H e l g i Vi g n i s s o n
92 TMM 2018 · 4
áratug síðustu aldar og er jafnvel mikil enn; í áðurnefndu bloggi voru okkur
sýndar tvær myndir frá Afríku, önnur var hefðbundin mynd af fátæku og
hungruðu fólki, hin var af nútímalegri afrískri borg; og hvorri skyldi frekar
vera tjaldað á Vesturlöndum? Maður getur vel ímyndað sér að það hafi soðið á
mönnum eins og Achebe þegar hann las Innstu myrkur Conrads sem honum
fannst gegnsýrð af heimsvaldastefnu og kynþáttafordómum – því hafa aðrir
svo sem mótmælt, sagt að Conrad hafi þvert á móti verið gagnrýninn á
hvort tveggja. Það er eigi að síður skiljanlegt að Achebe hafi viljað rétta hlut
Afríku með því að skrifa um menningarheim innfæddra og benda á órétt-
læti nýlenduherranna, rétt eins og frumbyggjar Ástralíu hafa gert með þeim
árangri nýverið að forsætisráðherrann bað þá afsökunar á illri meðferð.
Tungumálið
Hvað ef ég segði að það hafi verið misráðið hjá Achebe að skrifa bókina á
ensku, það sé ógerlegt að skrifa fullkomlega raunsanna nígeríska skáldsögu
um böl nýlendustefnunnar á máli nýlenduherrans?
Einu sinni sat ég námskeið um ástralskar bókmenntir við Curtin-háskóla í
Vestur-Ástralíu. Einn daginn þegar við erum að ræða ástralskar frumbyggja-
bókmenntir, sem voru bara rétt að slíta barnsskónum þá og einungis ein bók
eftir frumbyggja hafði náð inn í miðstreymið, segir einn nemandinn, hvít
stúlka, eitthvað í þá veru að það skipti engu á hvaða máli þeir skrifi bók-
menntir sínar. Ég sá mig knúinn til að mótmæla þessu og sagði að þeir sem
hefðu þurft að nota tillært tungumál vissu að tungumál eru menningarsöfn,
í þau safnaðist saga, heimssýn og viska, gjarnan með tilliti til þess land-
svæðis sem málið er talað á, því tungan þarf jú að taka mið af reynsluheimi
mælandans. Þetta sagði ég fyrir aldarfjórðungi og sú skoðun mín hefur
styrkst síðan þá. Árinni kennir illur ræðari, segir sjómannasamfélagið. Þetta
eru mínar ær og kýr, segir bændasamfélagið. Öll él birtir upp um síðir, segir
þjóð sem býr á heimsenda. Þess vegna velti ég fyrir mér hvort Achebe hefði
ekki komist nær hinu upprunalega með því að skrifa bók sína á máli igbóa
sem var ótvírætt móðurmál hans; hann var beinlínis uppalinn við að hlusta
á sögur á igbóamáli.7 Með því að skrifa á ensku skapast ekki einungis viss
fjarlægð frá viðfangsefninu, heldur þarf þá að þýða veruleika igbóa, reyna að
endurskapa hrynjandi hans og inntak á gjörólíkri tungu, sem var auk þess
tunga herraþjóðarinnar með öllum þeim flækjum og þeirri valdatogstreitu
sem því fylgir. Er þá ekki komin vík milli vina? Að vísu skilur Achebe eftir
nokkur orð úr igbó í textanum án þess að þýða þau, svona til þess að gefa
smá tilfinningu fyrir hinu upprunalega og gefa í skyn að veruleiki igbóa sé
sumpart óþýðanlegur. Þekkt bragð í seinni tíð.
Í öllu þessu tali ber reyndar að hafa í huga hinn vestræna titil, vísun í hið
fræga ljóð Yeats, „The Second Coming“, sem bendir til þess að Achebe hafi
viljað eiga samtal við Vesturlönd. Því hefði hann ekki náð milliliðalaust
TMM_4_2018.indd 92 6.11.2018 10:22