Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Side 69

MARTEINN KNARAN ÓMARSSON
74
myrti sjö karlmenn í Flórída milli 1989–1990, og Edmund Kemper sem drap
10 manns í Kaliforníu á tímabilinu 1964–1973, þar á meðal móður sína, afa og
ömmu.21 Í þessu samhengi mætti einnig nefna Kobba kviðristu enda þótt um-
fjallanir um hann (eða hana) séu alla jafna á öðrum forsendum. En líkt og mörg
vita hefur aldrei tekist að upplýsa hver myrti í það minnsta fimm konur í Whi-
techapel hverfinu í Lundúnum árið 1888 og fjölmargar kenningar um auðkenni
morðingjans spunnist fyrir vikið. Hér á eftir verður fjallað nánar um þau morð í
samhengi við skáldsöguna Kóperníku eftir Sölva Björn Sigurðsson sem líkt og fyrr
segir er meðal annars innblásin af þessum getgátum og „Kobba-menningu“.
Margt er enn á huldu um hvað orsakar gjörðir raðmorðingja og leita rann-
sakendur skýringa á því innan ólíkra fræðigreina, allt frá menningarfræðum til
lífvísinda. Enda þykir ljóst að vandamálið er margþætt og rætur þess ekki síður
bundnar félagslegu umhverfi og menningu en heilastarfsemi viðkomandi. Þá er
sérhver raðmorðingi einstakur og misjafnt hvernig ólíkir þættir leika saman eða
hver vegur mest; uppeldið, geðslagið eða menningarlegu gildin. Afbrotafræð-
ingar hafa mótað alls kyns skapalón og flokka til þess að lýsa ólíkum hvötum rað-
morðingja en þegar einstök mál eru skoðuð sannast iðulega hversu ófullkomin
kerfin eru og að auki koma alltaf upp dæmi um einstaklinga sem passa ekki inn
í þau.22 Í grein frá 2014 fjallar bandaríski réttarsálfræðingurinn Laurence Miller
um helstu flokkunarkerfin og dregur þau saman í fjóra megindálka. Vert er að
nefna þá áður en þessari yfirferð lýkur og umræðunni er snúið að Íslandi og
skáldsögu Sölva Björns.
Fyrsti flokkurinn fangar þau sem drifin eru af kynferðislegum hvötum (e.
sexual sadists) og myrða einkum til þess að fullnægja þörfum sínum fyrir drottnun,
það er að stjórna, pynta eða niðurlægja aðra manneskju. Næsti flokkur snýr
að þeim sem haldin eru ranghugmyndum (e. delusional killers) ýmist vegna geð-
rænna kvilla en þó langoftast af hugmyndafræðilegum toga, svo sem þau sem
myrða vændiskonur, eldri borgara, innflytjendur eða samkynhneigða til þess að
„hreinsa“ götur samfélagsins af „óæskilegum lýð“. Sá þriðji nær til þeirra sem
starfa við einhvers konar aðhlynningu (e. custodial killers) og geta til dæmis verið
starfsfólk heilbrigðisstofnana sem myrða varnarlausa sjúklinga. Þá vísar fjórði og
síðasti flokkurinn til fagmorðingja (e. utilitarian killers) sem fá greitt fyrir að drepa
og stunda því glæpina af fjárhagslegum ástæðum þótt ekki sé hægt að útiloka
sálfræðilegar eða menningarlegar hvatir í einhverjum tilfella.23 Að lokum ber þó
21 Enzo Yaksic, Killer Data. Modern Perspectives on Serial Murder, bls. 4.
22 Sjá til dæmis Katherine Ramsland, Inside the Minds of Serial Killers, bls. xi–xii.
23 Laurence Miller, „Serial killer. I. Subtypes, pattern, and motives“, Aggression and Violent