Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 56

„HANN VISSI HVAð VAR VeRuLeIKI OG HVAð eKKI“
61
Hugsanlega telja foreldrar Nonna að þau séu að hlífa honum við erfiðleikum
heimilislífsins en börnin í sögunni eru næm fyrir tilfinningum sinna nánustu
á sama hátt og þau eru næm fyrir hinum yfirnáttúrulegu kröftum. Þetta sést
hvað best í sögupersónunni Brynju sem er óvenju þroskuð miðað við aldur og
sem ófreskjunni stendur einna mesta ógnin af. Sjö ára gömul hefur hún reglu-
lega áhyggjur af móður sinni og finnur fyrir ríkri ábyrgðartilfinningu gagnvart
heimilinu. Móðir hennar er hjúkrunarfræðingur í vaktavinnu og þar sem þær
mæðgurnar búa bara tvær einar hefur Brynja þurft að læra að bjarga sér sjálf og
stundum sýna af sér meira sjálfstæði en hún treystir sér í raun til.
Mamma þurfti að vinna næturvakt á spítalanum svo að Brynja varð að
hátta sig sjálf. Hún var vön því að bjarga sér en það hafði verið heima í
gömlu íbúðinni. Hún kveið fyrir að vera skilin eftir ein í nýju umhverfi,
en hún sagði ekkert, heldur herti upp hugann. […] Brynju langaði
að biðja mömmu að fara ekki en hún sagði ekki neitt. Hún vissi að
það þýddi ekkert að væla. Mamma réð ekki vinnutímanum sínum og
varð að hlýða þegar henni var sagt að koma. Annars fengju þær enga
peninga og þá gætu þær ekki keypt neitt (34).
Lýsingin á heimilishaldinu og sjálfsbjargarviðleitni Brynju felur í sér ádeilu á
fyrirkomulag samfélagsins og stöðu heilbrigðisstarfsfólks og einstæðra foreldra.
Móðirin þarf að vinna langar og erfiðar vaktir til að ná endum saman og leggur
Brynja sig alla fram við að létta undir með henni.73 upplifun stúlkunnar endur-
niður þá óæskilegu staðreynd að óbreytt ástand kostar þau öll miklar þjáningar en mót-
staðan innan dulvitundar þeirra gerir þeim ókleift að bæta ráð sitt. um slíkar raunir
sálarinnar sagði Freud: „eigum vér að trúa því að sjúklingurinn sem þjáist svo mjög af
einkennum sínum, sem fær sína nánustu til að deila þjáningunni með sér […] leggist á
sveif með sjúkdómnum gegn þeim sem er að hjálpa honum? Hversu ósennileg hlýtur slík
fullyrðing að vera! Og samt er hún rétt.“ Sigmund Freud, Inngangsfyrirlestrar um sálkönnun,
bls. 310–311.
73 umfjöllunin um heimilisaðstæður Brynju er nokkuð áhugaverð í samhengi við skáld-
söguna Sólskinshest eftir Steinunni Sigurðardóttur en þar eru foreldrar aðalsögupersón-
unnar Lillu virtir læknar í góðum efnum sem vanrækja skyldur sínar við eigin börn.
Tímaleysi foreldranna skaðar sjálfsmynd dótturinnar sem, líkt og móðir Brynju, gerist
hjúkrunarfræðingur og tileinkar líf sitt vinnunni eins og foreldrar hennar sjálfrar gerðu.
Andstæða frásagnanna felst helst í efnahag heimila hinna vanræktu dætra og hinni ólíku
sjálfsmynd sem þær þróa með sér. Brynja tileinkar sér sjálfstæði og hugrekki á meðan að
óöryggi Lillu fylgir henni inn á fullorðinsárin, og þá sérstaklega í ástarmálum sem ætla
má að spretti frá hinu flókna sambandi foreldra hennar. Steinunn Sigurðardóttir, Sól-
skinshestur, Reykjavík: Mál og menning, 2005. Þetta hefur Guðrún Steinþórsdóttir fjallað
um í eftirmála að nýrri útgáfu skáldsögunnar þar sem segir meðal annars: „Vanrækslan