Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 198

FYRIR HVERjA ERu FRÆðIn?
203
Að sama skapi er of algengt að viðfangsefni rannsókna ráðist af hagsmunum
ýmissa fjársterkra aðila, óháð því hvort þeir hagsmunir falli að hagsmunum al-
mennings eða ekki.29 Ástæðurnar fyrir þessu eru reyndar margs konar. Stundum
eru rannsóknirnar einfaldlega fjármagnaðar með beinum hætti af tilteknum
hagsmunaaðila og eru þá jafnvel ekki birtar ef niðurstöðurnar eru þeim ekki
þóknanlegar.30 Þetta samband milli hagsmunaaðila og rannsakenda getur líka
verið flóknara, eins og þegar einkaaðilar fjármagna kerfisbundið frekari rann-
sóknir aðeins hjá þeim rannsakendum sem komast að niðurstöðum sem eru í
samræmi við það sem fyrirtækin vonuðust eftir að sjá.31
Í þessum tilvikum má segja að það sé verið að ganga gegn hugmyndinni
um að fræðin eigi að vera fyrir okkur. Því ef viðfangsefni rannsókna eru valin á
grundvelli eiginhagsmuna eða annarra sérhagsmuna, fremur en almannahags-
muna, þá eru ljóslega minni líkur en ella á að þau leiði til þekkingar sem hefur
eitthvert gildi fyrir aðra en rannsakendurna sjálfa eða hagsmunaaðila þeim
tengdum. Ekki er þar með sagt að allar rannsóknir þar sem viðfangsefnin eru
valin á grundvelli almannahagsmuna muni skila sér beint til almennings í formi
nýrrar þekkingar, því margar rannsóknir annað hvort misheppnast eða leiða að-
eins með óbeinum hætti til aukinnar þekkingar meðal almennings. En ef fræðin
eiga að vera fyrir okkur öll, þá hlýtur það að minnsta kosti að eiga að vera mark-
miðið með vali á rannsóknarefni að sú þekking sem er einhvers virði að hafa skili
sér á endanum ekki síður til almennings en til fræðafólksins sjálfs.32
bls. 1251–1264. Sjá einnig Sushil Bikhchandani, David Hirshleifer og Ivo Welch, „le-
arning from the Behavior of Others: Conformity, Fads, and Informational Cascades“,
The Journal of Economic Perspectives 3/1998, bls. 151–170.
29 james Robert Brown, „The community of science®“, The challenge of the social and the
pressure of practice: Science and values revisited, ritstjórar Martin Carrier, Don Howard og ja-
net A. Kourany, Pittsburgh: university of Pittsburgh Press, 2008, bls. 189–216 og Benn-
ett Holman og Kevin C. Elliot, „The Promise and Perils of Industry-Funded Research“,
Philosophy Compass 11/2018, bls. e12544.
30 Sjá til dæmis naomi Oreskes og Eric M. Conway, Merchants of Doubt, new York: Blooms-
bury, 2010 og james Owen Weatherall, Cailin O’Connor og justin P. Bruner, „How to
Beat Science and Influence People: Policymakers and Propaganda in Epistemic Net-
works“, The British Journal for the Philosophy of Science 4/2020, bls. 1157–1186.
31 Bennett Holman og justin P. Bruner, „Experimentation by industrial selection“, Philo-
sophy of Science 5/2017, bls. 1008–1019.
32 ég vil þakka Snjólaugu jóhannesdóttur, tveimur nafnlausum ritrýnum Ritsins og ritstjór-
anum Guðrúnu Steinþórsdóttur fyrir ýmsar gagnlegar athugasemdir við fyrri drög að
þessari grein. Einnig vil ég þakka fyrir góðar umræður um þetta efni eftir að hafa rætt
það í afmælisfyrirlestri Sigurðar nordals haustið 2022, sem Árnastofnun stóð fyrir.