Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 117

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 117
ÁRMaNN JakOBSSON 122 illskan er þá eins konar blettur eða galli á upphaflega góðri veru. Ekki er raunar minnst á illskuna sjálfa í kvæðinu en í 79. vísu er minnst á „illar gjörðir“,13 og líklega eru heldur fleiri dæmi um illar gerðir eða illa hegðun en illar manneskjur í íslenskum miðaldatextum. En er hægt að ráða eitthvað af þessum dæmum um viðhorf til íslenskunnar á þessum tíma? Í 30. kafla Eyrbyggja sögu er greint frá nötulegri þróun persónuleika Þórólfs bægifótar, föður Arnkels goða: „Hann tók nú at eldask fast ok gerðisk illr ok æfr við ellina ok mjök ójafnaðarfullr“ og er þetta annað af tveimur dæmum um orð- ið illur í sögunni – hitt lýsir Þórólfi líka.14 Þórólfur bægifótur verður síðar öflugur draugur sem leggur heilan fjörð í eyði og öfugt við önnur fúlmenni sögunnar er hann því eins konar yfirnáttúruleg vera. Það getur varla verið tilviljun að orðið illur sé notað um svo háskalega handanheimsveru því að það kemur einnig við sögu í öðrum þekktum draugalýsingum miðalda. Þannig eru tvær tröllslegar verur í Laxdæla sögu sagðar illar viðureignar: Víga-Hrappur (17. kap.) og Stígandi (38. kap.).15 Í Grettis sögu er orðið notað um drauginn Glám (34. kap.) og hina göldróttu móður Þorbjarnar önguls (79. kap.) en raunar er Glámur einnig kall- aður „gustillr“ og viðskotaillr“ (32. kap.).16 Þessir fimm andstæðingar eru allir yfirnáttúrulegir á einhvern hátt, verur af því tagi sem oft eru kenndar við tröll- skap í íslenskum miðaldatextum en þar merkir tröllskapurinn ekki síst galdrafólk og afturgöngur.17 Þórólfur bægifótur kemur lesendum Eyrbyggju aldrei fyrir sjónir sem sérlega geðþekkur maður en það er ellin sem gerir hann „illan og æfan“ þannig að hann er þá líklega kominn á nýtt stig illskunnar.18 Þetta er þá ef til vill vísbending um að þegar Þórólfur deyr (eða deyr ekki) og breytist í djöfullegan draug, þá er það eðlilegt framhald á jarðlífi hans þar sem hann var illur fyrir dauðann og 13 Sama rit, bls. 651–652. Orðið „illar“ kemur aðeins fyrir í sumum handritum en annars- staðar er ritað „allar gjörðir“. 14 Eyrbyggja saga, Íslenzk fornrit 4, útgáfa, Einar Ól. Sveinsson og Matthías Þórðarson, Reykjavík, 1935, bls. 81–82. 15 Laxdœla saga, Íslenzk fornrit 5, útgáfa, Einar Ól. Sveinsson, Reykjavík, 1934, bls. 39 og 108. 16 Grettis saga, Íslenzk fornrit 7, útgáfa, Guðni Jónsson, Reykjavík, 1936, bls. 111, 117 og 250. Sjá enn fremur Torfi H. Tulinius, „Framliðnir feður. um forneskju og frásagnarlist í Eyrbyggju, Eglu og Grettlu“, Heiðin minni. Greinar um fornar bókmenntir, ritstjórar Haraldur Bessason og Baldur Hafstað, Reykjavík: Heimskringla, háskólaforlag Máls og menning- ar, 1999, bls. 283–316. 17 Sbr. Ármann Jakobsson, The Troll Inside You: Paranormal Activity in the Medieval North, Punct- um Books, 2017. 18 Sjá einnig Ármann Jakobsson, „The Specter of Old age: Nasty Old Men in the Sagas of Icelanders“, Journal of English and Germanic Philology 104:2005, bls. 297–325.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188
Blaðsíða 189
Blaðsíða 190
Blaðsíða 191
Blaðsíða 192
Blaðsíða 193
Blaðsíða 194
Blaðsíða 195
Blaðsíða 196
Blaðsíða 197
Blaðsíða 198
Blaðsíða 199

x

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar
https://timarit.is/publication/1098

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.