Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 29

VERA KnÚTSDóTTIR
34
sögupersónu en af allt annarri gerð en hin passífa Katrín í Ég man þig; hún er drifin
áfram af gagnrýnni hugsun og sannleiksleit, leitast við að uppræta draugagang-
inn og leita svara. Þannig sker hún sig úr fjöldanum sem haldinn er nostalgískri
þrá eftir fortíðinni, góðæristímanum fyrir hrun, og leitast við að stefna þangað,
sama hvað. Skortur á gagnrýnni hugsun og nostalgísk þrá eftir fyrri góðæristímum
birtist því sem undirliggjandi þema í báðum hrunskáldsögunum. Ef til vill er
ekki hægt að greina ákveðið aðgerðarleysi hjá sögupersónum hrollvekjunnar en
aðgerðirnar snúa ekki að því að takast á við vandann sem liggur að baki ímynd-
arsköpun sem byggir á blekkingu, lygum og sýndarveruleika, heldur stýrast af
þránni til að hverfa aftur til fyrri tíma og græða peninga hvað sem það kostar. Að
vissu leyti stýrast aðgerðir sögupersónanna af nostalgíu sem skapar örvæntingu og
ofsahræðslu og fær þær til að fremja voðaverk.68 Aðalsögupersónan Jenna er ef til
vill ekki haldin þessari nostalgísku þrá, en fyrri hluti verksins sýnir hvernig hún
er á flótta undan veruleikanum og leitast við að breiða yfir hann. Eftir lát yngri
systur hennar, neyðist hún aftur á móti til að horfast í augu við vandann, viður-
kenna hann, en hvort hún nái að uppræta hann er önnur saga.
Lokaorð: Fagurfræði fjármálahruns, sorg og melankólía
Í báðum verkunum sem hér hefur verið fjallað um er ókennilegum stefjum fléttað
saman við umræðu um sorg og sorgarviðbrögð. Þá eru sögupersónur verkanna
allar að ganga í gegnum einhvers konar sorgarferli; Líf, vinkonan í Ég man þig,
syrgir látinn eiginmann, þó sú sorg risti ekki djúpt, en hjónin Katrín og Garðar
syrgja sitt fyrra líf sem einkenndist af efnahagslegum stöðugleika og þægindum.
Þá má einnig greina hvernig Garðar syrgir fyrri stöðu, ímynd og sjálfsmynd sem
hann missti við bankahrunið. Sorgarþemað er enn meira áberandi í sögunni
sem sögð er samhliða af sálfræðingnum Frey þar sem niðurbæld sorgin orsakar
draugagang með mjög skýrum hætti. fjölskyldusagan Hvítfeld hefst á dauðsfalli
sem gerir það að verkum að frásögnin sem fylgir er öll lituð af sorg, sorgarvið-
brögðum og sögupersónum sem reyna að takast á við sorgina, en með ólíkum
aðferðum. Þetta kemur ef til vill skýrast fram í sögunni af Jennu sem talar um
68 Hér beiti ég hugtakinu nostalgíu á neikvæðan hátt, með neikvæðum formerkjum, sem
slæm, sjúkleg (e. pathological) nostalgía. Eins og Svetlana Boym bendir á í bókinni Future of
Nostalgia er hugtakið ekki einfalt, en hún greinir enn fremur á milli tveggja tegunda af
nostalgíu: reflective nostalgia og restorative. Sú fyrri lýsir því hvernig þráin eftir fortíð skapar
löngun til að takast á við söguna með gagnrýnu hugarfari á meðan sú síðari lýsir því
hvernig fólk þráir að hverfa aftur til fyrri tíma, lítur fortíðina rómantískum augum og
gagnrýnislaust. Síðari tegundin á við um hinar dæmigerðu eftir-hrun-sögupersónur, til
dæmis Garðar og Jennu á meðan hún er ennþá að spinna lygavefi. Sjá Svetlana Boym,
The Future of Nostalgia, new York: Basic Books, 2001, bls. xviii.