Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 121

SIgRÍðuR ÞORgEIRSDóTTIR
126
lágkúruleg og Arendt taldi því leyniupptökur sem gerðar voru af samtölum hans
um útrýmingarbúðirnar sýna mann sem af eigin hvötum hafði einbeittan vilja
til að láta myrða sem flesta gyðinga. Það er hins vegar áberandi í tilfelli Eich-
manns að þar kemur saman illt innræti einstaklings og djöfullegt hugmynda- og
stjórnkerfi hins nasíska alræðis.
Nú á tímum er í auknum mæli farið að beina sjónum að illsku stórra kerfa.
Til að mynda er tæplega 60 milljörðum landdýra slátrað á heimsvísu árlega og
því er mætvælaiðnaði heimsins stundum líkt við helför gegn dýrum. Loftslags-
breytingar af völdum manna eiga stóran þátt í fjöldaútrýmingu og er talið að
um 25.000 tegundir lífvera deyi út árlega. Ofrækt og einhæf akuryrkja hafa gert
moldina örmagna og gengið er á vatnsforða jarðar hraðar en hann nær að end-
urnýjast. gengið hefur verið á búsvæði villtra dýra á undanfarinni öld og er það
nú ekki nema um sjötti hluti af því sem áður var. Þetta vitum við flest og lifum
með því án þess að depla auga. Án þess að finna til vegna þess að við erum orðin
svo vön því að lifa í vitsmunalegu misræmi. Við heyrum ekki lengur hvað þetta
allt er ósamhljóma því síbylja veruleikans er ómstríður trumbusláttur ósjálfbærs
hagkerfis sem hefur löngu rofnað úr tengslum við takmarkaðar auðlindir jarðar.
Er þetta illska? Og hver ber þá ábyrgð á henni? Ekki er hægt að persónugera
hana í manndjöflum á borð við Hitler og Stalín. Er hægt að sækja einhvern til
saka fyrir illsku sem er svo yfirgripsmikil og víðfeðm að mannlegt ímyndunar-
afl nær ekki einu sinni utan um hana? Mörg hver sættum við okkur við þetta
misræmi sem vaxtarverki ofboðslegrar mannfjölgunar undangenginna áratuga
í krafti læknavísinda, bættrar næringar, aukins hreinlætis og betri lífsskilyrða í
ýmsu tilliti. Og þá kemur að hinu viðkvæðinu: Við hljótum að geta komið bönd-
um á þetta ástand með grænum lausnum í hagkerfinu og þúsaldarmarkmiðum
Sameinuðu þjóðanna. Svo hljóta tæknin og vísindin að stuðla að jarðnæmara
hagkerfi og koma í veg fyrir að við rústum jarðneskum forsendum tilvistar okkar
eigin tegundar.
Þótt þetta hafi lengi verið viðkvæðið er sama hvað við reynum að sannfæra
okkur sjálf: Tölfræðilegar staðreyndir um ástand jarðarinnar tala ómyrku máli.
Þrátt fyrir grænu lausnirnar, tækninýjungar og aukna umhverfisvitund færist sá
dagur framar með hverju árinu þar sem gengið er meira á forða jarðarinnar
en sjálfbært er. Við stöndum í sívaxandi vistfræðilegri skuld við það sem jörðin
megnar að gefa af sér.
Ef stjórnmála-hagkerfið sem við búum við er illt, hvernig er þá illsku þess
haldið svo vel við að því verður trauðlega snúið til betri vegar? Það merkilega er
að illska kerfisins beinist að okkur sjálfum sem mannkyni. Platon sagði að það
væri verra að gera illt en verða fyrir illsku vegna þess að illvirkni sverti sálina