Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 54

„HANN VISSI HVAð VAR VeRuLeIKI OG HVAð eKKI“
59
mynd sálfræðilegs missis og dulinna langanna. Barnið minnir á þá staðreynd
að einstaklingurinn er ófrjáls og meðvitund hans takmörkuð og vekur það upp
ókennileika gagnvart því dulvitaða sem brýst fram í hinum gotnesku textum.68
ótti Gunnlaugar beinist gegn Ísaki sem hún gefur til kynna að sé ábyrgur fyrir
brunanum og því að eitthvað illt hafi tekið sér bólfestu í Aðalheiði. Frásögn ömm-
unnar er ekki ósennileg í ljósi atburða skáldsögunnar en innan hinnar gotnesku
frásagnarhefðar má túlka hana á ólíkan veg og svipta hulunni af bældum og óæski-
legum tilfinningum sögupersónunnar. Óbeit Gunnlaugar á feimni og óframfærni
Aðalheiðar getur endurspeglað hennar eigin sjálfsefa og hatur, enda sækir hún
í að loka sig af frá samfélaginu. Gjörðir sínar réttlætir hún með afsökunum og
fær útrás fyrir tilfinningarnar með því að beina þeim að öðrum, fyrst að Aðal-
heiði og síðar Ísaki. Bæling hennar og óheilbrigð samskipti inni á heimilinu valda
ranghugmyndum mæðgnanna og óuppgerðar tilfinningar fylla þær efasemdum í
garð hvor annarrar, sem félagsleg einangrunin ýfir upp.69 Slík túlkun á fjölskyldu-
sögunni dregur upp harmræna mynd af aðstæðum þeirra. Getuleysi Gunnlaugar
til sjálfsskoðunar er algjört sem gerir blindu hennar táknræna og sýnir fram á að
bælingin rænir hana ástvinum og sviptir hana öllum lífsgæðum.
Viðurkenning á slíkri staðreynd væri þó Gunnlaugu of sársaukafull og því
reynist henni betur að beina neikvæðum tilfinningum sínum að Ísaki og yfirfæra
uppruna þeirra á þá innri illsku sem hún telur hann búa yfir. Sambærilega bælingu
má finna inni á heimilum fleiri barna í blokkinni. Heima hjá Nonna eru andleg
veikindi móður hans hið ósagða og óþægilega í samskiptum fjölskyldunnar, ásamt
fyrri sögu um áfengisvanda föðurins. Foreldrarnir forðast að ræða vandann við
son sinn og einbeita sér frekar að áhrifunum sem hann hefur á þau sjálf. Sam-
kvæmt bókmenntarýninum Dani Cavallaro stendur heimi hinna fullorðnu í raun
68 Steven Bruhm, „The contemporary Gothic. why we need it“, The Cambridge Companion
to Gothic Fiction, ritstjóri Jerold e. Hogle, Cambridge: Cambridge university Press, 2002,
bls. 259–276, hér bls. 262–263.
69 Freud taldi vitræna starfsemi hugans vinna eftir rökréttum leiðum þar sem skiljanleiki,
tengsl og eining þyrftu að ná saman. ef huganum berast upplýsingar sem ekki eru í
réttum tengslum við fyrri rökvísi myndar hann nýtt kerfi til þess að öðlast skilning á hvers
kyns skynvillum. Freud kemst svo að orði að „hinum sálræna efnivið hefur verið skipað
saman á ný með nýtt markmið í huga. Og stundum þarf endurskipanin að vera gagnger til
þess að niðurstaðan verði skiljanleg frá sjónarmiði kerfisins. Þannig auðkennist kerfi best
af því að hægt er að finna tvær ástæður fyrir hverja afurð þess: ástæðu, sem byggist á for-
sendum kerfisins […] og dulda ástæðu, sem vér hljótum að líta á sem hina eiginlegu virku
og raunverulegu ástæðu.“ Sigmund Freud, Tótem og tabú og Móse og eingyðistrúin, þýðandi
Sigurjón Björnsson, Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 2004, bls. 120–121. Út
frá því má geta að í samhengi við túlkunarleiðina gætu ranghugmyndir Gunnlaugar og
dóttur hennar stafað af tilraun þeirra til að öðlast skilning á eigin bældu tilfinningum sem
of sársaukafullt yrði að viðurkenna á annan máta.