Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Page 35

FRA SKALDSOGU TIL KVIKMYNDAR
Aðgreining milli „margþættra“ og „samþættandiu frásagnarliða
„Margþættir frásagnarliðir“ sem Barthes kallar „eiginlega frásagnarliði „
eru, eins og rætt var hér að framan, best fallnir til beinnar yfirfærslu í
kvikmynd. Þessi flokkur greinist í undirflokkinn aðalliði [kjama\, athafn-
ir í frásögninni sem geta haft bein áhrif á framvindu sögunnar („áhættu-
sömu augnablikin í frásögninni“, eins og Barthes orðar það). Þessir að-
alliðir eru studdir og fá dýpri áferð af þáttum sem einkennast af annars
konar virkni. Þessi „annars konar virkni“ getur verið ýmist „minni“ (í til-
viki hvatanna) eða hún „virkar lóðrétt“ (í tilviki marþættra frásagnariiða)
andstætt við eðlislæga lárétta virkni aðalliðanna. Fyrsta stig „tryggðar" í
kvikmyndaútgáfu tiltekinnar skáldsögu mætti meta út frá því að hve
miklu leyti kvikmyndagerðarmaðurinn hefur afráðið að yfirfæra aðallið-
ina úr undanfarandi frásögn.
A ð greina frdsagnarliði og athafnasvið persóna
Samkvæmt hugmyndum V. Propps má „finna alla mikilvægustu og sam-
einandi þætti ... í frásagnarliðum persóna, þeim hlutverkum sem persón-
urnar leika í fléttunni“,63 en þessi hlutverk64 dreifast á takmarkaðan
fjölda „athafnasviða“.65 Jafnframt bera hugmyndir Propps það með sér
að „ef þessar aðgreinanlegu og endurteknu formgerðir einkenna svo
djúpstætt form frásagnartjáningar, hafa þær e.t.v. ... þýðingu í öllum frá-
sögnum“66 (þ.e. ekki aðeins í þjóðsögum). Af þessu sjáum við frekari
leiðir til að búa til kerfi yfír það sem gerist við yfirflutning skáldsögu í
kvikmynd. An efa koma persónuliðirnir betur fram í rússneskri þjóðsögu
en í margbrotinni enskri skáldsögu frá nítjándu öld eða í kvikmynd í
fullri lengd. Engu að síður benda sumar kenningar Propps til þess að í
frásögninni séu innbyggðir þættir sem eru vel fallnir til yfirfærslu. (Hug-
mynd Barthes um aðalliði byggir að hluta á starfi Propps eins og Barthes
viðurkennir.67) Fyrir Propp er „frásagnarliður skilinn sem athöfn per-
sónu sem skilgreind er í ljósi þeirrar þýðingar sem hún hefur fyrir at-
63 Hawkes, s. 68. [Þýð.: Hawkes er hér að draga saman aðalatriði í kenningum Propps.]
64 V. Propp, Formfræði þjóðsögunnar [Morphology of the Folktale], ensk þýð. Laurence
Scott, University of Texas: Austin, 1968, s. 22-63.
65 Sami, s. 79. [Þýð.: „Athafnasvið“ og „frásagnarliðir“ (,,hlutverk“) eru tveir helstu
þættir í greiningu Propps á formfræði þjóðsagna og merkasta framlag hans til frá-
sagnarfræða.]
66 Sami, s. 21.
67 Barthes, „Kynning á formgerðargreiningu frásagna“, s. 92.
33