Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Qupperneq 149

ORÐ EÐAMYND
heilsu. Dæmi um þetta eru orð eins og „uppörvandi“ og „niðurdreginn“
sem á mjög myndrænan hátt nota orð tengd rýminu. Táknmál nota hér
rýmið í bókstaflegri merkingu: tákn neikvæðrar merkingar hafa gjarnan
hreyfíngu niður á við eins og ÞREYTTUR, LEIÐUR, og á sama hátt er
hreyfingin oft upp á við í jákvæðum táknum, t.d. EIRESS. Brennan hefur
líka sýnt fram á fjölmörg tákn í breska táknmálinu, BSL, sem við fyrstu
sýn virðast alls óskyld en hafa öll svipaða hreyfingu í tákninu. Þegar bet-
ur er að gáð eiga táknin þó sitthvað sameiginlegt. Þetta eru tákn eins og
HEADLIGHTS, SUN, T.V.PROGRAMME, MICROWAVE OVEN,
MAGIC, DISHWASLIER, SHOWER og felur merking þeirra allra á
einhvern hátt í sér að geislar berist frá hlutnum eða þá að eitthvað (t.d.
vatn) streymi frá þeim.37 Sambandið milli forms táknanna og merkingar
þeirra er því klárlega ekki einber tilviljun. Fleiri dæmi eru um myndlík-
ingar í táknmálum á sama hátt og í raddmálum.
Samkvæmt Brennan er nánast engin orðmyndun tilviljanakennd í BSL
heldur er langoftast unnt að sjá samband milli forms og merkingar,
formið er ekki hcnding heldur er um að ræða myndlíkingu. Þetta sam-
band forms og merkingar telur hún að hafi áhrif á myndun nýrra tákna
þannig að við leitum ósjálfrátt að þessu sambandi í orðmyndun og fínn-
um nýjar leiðir til að nota myndlíkingarsambandið. Samband forms og
merkingar er því hvati fýrir orðmyndun í táknmálum. Sagt hefur verið
að í táknum með huglæga merkingu sé ólíklegra að samband sé milli
forms og merkingar. Brennan, sem heldur því fram að BSL sé gegnsýrt
af myndlíkingum, segir að í BSL sé hægt að sjá skýrt samband á milli
forms tákna og huglægrar merkingar þeirra og sé formið í þessum tákn-
um síst tilviljanakennt. Þetta samband er sýnt með myndlíkingum. Þetta
er nauðsynlegt að skilja því í því felst grunnur að frekari orðmyndun í
táknmálum.38
Tákn sem sýna sterkt samband á milli forms og merkingar þróast oft
þannig að þegar frá líður verður erfitt að koma auga á sambandið.39 Oft
er þó hægt að rekja merkinguna. Þannig er til fjöldinn allur af táknum
(bæði í íslenska táknmálinu og erlendum) sem hafa þróast það langt frá
uppruna sínum að myndlíkingarsambandið er nánast horfíð. Dæmi um
36 Sama rit, bls. 219.
37 Sama rit, bls. 221.
38 Sama rit, bls. 217-220.
39 Phyllis Perrin Wilcox, Metaphor in American Sign Language, Washington, D.C.:
Gallaudet University Press, 2000, bls. 37.
40 Samtal við Svandísi Svavarsdóttur.
H7