Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Page 240
KRISTIN LOFTSDOTTIR
sigurvænleg og sem saga framfara og framþróunar. Hér má minna á að
heimsvaldastefnan er samofin sögu og sjálfsmynd Evrópubúa en ekki fyr-
irbæri sem átti sér stað eingöngu einhvers staðar annars staðar.
Eg hef áður fjallað um birtingarmyndir Afríku í Skími á 19. öld og þá
lagt áherslu á'þær ímyndir sem þar birmst sem þræði í sjálfsmyndarsköp-
un Islendinga á þessum tíma. I þessari grein skoða ég nánar kynjaðar
ímyndir Afríku eins og þær birtast í nokkrum ritum þessarar aldar á Is-
landi.4 I textunum endurspeglast hvort tveggja kynjuð sýn á fólk í Afríku
og kynjað umhverfi þess sem skrifar textann. Hér verður vísað til tíma-
rita, uppfræðslurita og ferðabóka og nokkrir textar Skírnis athugaðir
nánar út frá áherslu þeirra á kynjamyndir karlmennsku og framfara. Val
mitt á ritum og textum er að mörgu leyti handahófskennt og því er þessi
umfjöllun um viðfangsefnið ekki tæmandi. Textarnir sem ég skoðaði eru
einnig ólíkir að lengd og gerð. Tímarit eins og Skímir og Islenzk Sagna-
blöð birtu samtíma frásagnir af atburðum í álfunni, á meðan uppfræðslu-
bækur margs konar, eins og Landskipunarfrœði Gunnlaugs Oddssonar
(1821) reyndu að flokka og skilja fjölbreytileika manneskjunnar.5 Ferða-
sögur eins og Ferðasaga Ama Magnússonar frá Geitastekk 1753-1797, fela
hins vegar í sér frásögn í fyrstu persónu þar sem reynsla og upplifun
ákveðins einstaklings er í forgrunni.
Söguleg greining Michels Foucault á kynferði sýnir hvernig því var
stjórnað, það afmarkað og „normaliserað“ í gegnum margvíslega orð-
ræðu sem snerti ólíka þætti þess.6 Orðræða um Afríku og Afríkubúa á 19.
öld var að sama skapi margræð og sneri að mörgum þáttum afrísks sam-
félags, einstaklinga og umhverfís. Líkami fólks af afrískum uppruna var
viðfangsefni lækna og fræðimanna, kenningar félagsvísinda útskýrðu fé-
lagslega og menningarlega vanþróun samfélaga álfunnar, kenningar um
4 Þessi umfjöllun er hluti af stærra verkefni „Imyndir Afríku á Islandi,“ og skoðar
ímyndir af Afríku á Islandi sögulega og í samtímanum. Verkefnið hefur verið styrkt
af Rannís, Rannsóknarsjóði Háskóla Islands og Aðstoðarmannasjóði Háskóla Is-
lands árin 2002, 2003 og 2004. I tengslum við verkefnið skoðaði ég umfjöllun ís-
lenskra tímarita (t.d. Skmiis og Minnisverðra tíðinda), bóka og uppfræðslurita. Eg
byggi þessa grein að hluta til á fyrirlestri fluttum í fyrirlestraröð Sagnffæðingafélags
Islands, „Hvað er (um)heimur?“ þann 6. janúar 2004.
5 Gunnlaugur Oddsson og Grímur Jóhannsson, Almenn landskipunarfræði, Kaup-
mannahöfn: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1821.
6 Michel Foucault, Tbe History of Sexuality: An Introduction, Volume I, þýð. Robert
Hurley. New York: Vintage Books, 1990 (1978).
238