Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Page 249
BLÁIR MENN OG EYKONAN ÍSLAND
HíÆitur
Eins og fram hefur komið voru hugmyndir um húðlit fólks í Afríku í
margslungnu samspili við áherslu á kyn í ímyndum Vesturlandabúa af
Afríkubúum44 og má staðhæfa að litarheiti standi sem einn lykilþáttur í
skilgreiningu á fólki í Afríku í flestum textum 19. aldar. Með einfaldri til-
vísun í litarhátt eru einstaklingar frá mismunandi samfélögum dregnir í
dilka, eðli þeirra og hlutverk skilgreint. Mikilvægi húðlitar til afmörkun-
ar endurspeglast í því hvernig klifað er á dökkum litarhætti fólksins eins
og í eftirfarandi dæmi:
Leópold konungur átti í fyrra sumar nýnæmisgesti að fagna.
Það var svertingjakonungur frá Kongó, Massala að nafni með
svartri fylgisveit kvenna og karla. Konungur tók við gestum
sínum með mestu viðhöfn og hjelt þeim dýrðlega veizlu, þar
sem hinir svörtu menn tóku rösklega til sælgætanna og drukku
ósleitulega dýru vínin en höfnuðu ekki því gæðarommi sem
þeim var boðið.45
Sjá má vaxandi vægi lcynþáttahyggju á 19. öld sem leið til að flokka og
skilja heiminn í því að í eldri ritum er oft vísað til þjóðernishópa, en úr
því dregur eftir því sem líða tekur á öldina. I fræðsluritum sem gefin voru
út undir lok 19. aldar hafa nöfn þjóðernishópa í sumum tilfellum næst-
um horfið en þess í stað er í auknum mæli vísað til fólks í Afríku út frá
litarheitum og það nefnt „negrar“ eða „blökkumenn“. Þessi áhersla birt-
ist í bók Þóru Friðriksson Stutt landafræði handa byrjenduvé6 (1897) þar
sem vísan í þjóðernishópa hefur horfíð að mestu. I landafræðibók eftir
Morten Hansen47 er svipað uppi á teningnum og sama gegnir um Agrip
af Landafrœðfi8 (1893) sem Björn Jónsson skrifaði eftir riti Edward Ers-
lev.49 Hér ber að hafa í huga að hugmyndir um ákveðnar þjóðir og þjóð-
44 Sjá til dæmis bell hooks, Yeaming: Race, Gender, and Cultural Politics, Boston: South
End Press, 1990.
45 Skímir, 1886, bls. 82-83.
46 Þóra Friðriksson, Stutt landafræði hancla byrjendum, Reykjavík: Sigfús Eymundsson,
1897.
47 Morten Elansen, Landafræði handa barnaskólum, Reykjavík: Sigurður Kristjánsson
(kostnaðarmaður), 1894.
48 Björn JónssonMgnp af Landafræði, Reykjavík: ísafoldarprentsmiðja, 1893.
49 Hann skrifar sig þó ávallt sem Ed. Erslev.
247