Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Page 289
ORIENTALISM (2003)
heimsins sem skoða þær sem samfellda sinfóníska heild sem hægt væri að
skilja fræðilega sem svo að í henni væri lögð áhersla á einkenni einstakra
verka án þess að heildaryfirsýnin glatist.
Það er töluverð kaldhæðni fólgin í því að um leið og hnattvædd nú-
tímaveröldin er að dragast saman, stundum á hryggilegan hátt eins og ég
hef lýst hér, kunnum við að vera að nálgast þá stöðlun og einsleitni sem
hugmyndum Goethes var sérstaklega ætlað að koma í veg fýrir. I ritgerð
sem kom út 1951 og ber titilinn „Philologie der Weltliteramr“ er Erich
Auerbach einmitt sömu skoðunar á fyrstu eftirstríðsárunum, sem voru
einnig upphafsár kalda stríðsins. Hinu mikla verki hans Mimesis, sem
kom út í Bern 1946 en var ritað á meðan Auerbach dvaldi í útlegð í
stríðinu og kenndi rómönsk mngumál í Istanbúl, var ætlað að vera vitnis-
burður um að sá veruleiki sem fram kemur í vestrænum bókmenntum frá
Hómer til Vlrginiu Woolf sé bæði fjölbreytilegur og áþreifanlegur. En
við lestur á ritgerðinni frá 1951, skynjar maður að í augum Auerbachs
var verkið mikla í raun tregaljóð ort um tímabil þegar hægt var að túlka
texta með aðferðum textafræðinnar, á áþreifanlegan hátt, með tilfinn-
inganæmi og af innsæi, þegar menn beittu fræðikunnáttu og ágætri færni
í nokkrum mngumálum sér til stuðnings til að öðlast skilning af þeim
toga sem Goethe hvatti til með sínum skilningi á íslömskum bókmennt-
um.
Nokkur þekking á mngumálum og sögu var því nauðsynleg, en dugði
þó aldrei til, ekki frekar en að kerfisbundin söfnun á staðreyndum er
fullnægjandi aðferð til að festa hendur á því að hvað höfundur eins og
Dante, til dæmis, var að fara. Til þess að öðlast textafræðilegan skilning
af því tagi sem Auerbach og forverar hans töluðu um og reyndu að beita,
var höfuðskilyrðið að komast inn í líf hins ritaða texta huglægt og með
samkennd til þess að sjá hann út frá sjónarhorni síns tíma og höfundar
síns (eingefiihling). Textafræðin eins og henni er beitt í Weltliteratur er
ekki einangrandi né er hún óvinveitt öðrum tímum og ólíkum menn-
ingarheimum. Hún felur fremur í sér vel ígrundaðan húmanískan hugs-
unarhátt sem er beitt af örlæti og, ef ég má orða það svo, gestrisni. Af-
leiðingin er sú að í Weltliteratur býr hugur túlkandans á virkan hátt til
rými fyrir framandleika hins ókunna. Og það að búa á skapandi máta til
rými fyrir verk sem að öðrum kosti eru framandi og fjarlæg er sá þáttur
af textafræðilegu ætlunarverki túlkandans sem er hvað mikilvægastur.
Augljóslega gróf nasisminn í Þýskalandi undan þessari hefð og eyði-
287