Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Page 344

JAMES CLIFFORD
Svarta Atlantshafið
Tvíheimasamfélögum, til orðnum vegna brottflutnings, er haldið í sam-
blendingi sögulegra tvísýnna aðstæðna. Eftir því sem þörfin knýr á beita
þau umleitunum og andófi gagnvart félagslegum raunveruleika sem felur í
sér fátækt, ofbeldi, eftirlit, rasisma og pólitískan og efnahagslegan ójöfn-
uð. Þau eru birtingarmynd annars almenningssvæðis, samfélags sem býð-
ur upp á túlkun og þar sem hægt er að láta í ljósi gagnrýna valkosti (bæði
hefðbundna og nýtilkomna). Paul Gilroy hefur í verkum sínum dregið
upp flókið landakort og flókna sögu eins helsta tvíheimasamfélags Bret-
lands: afrísk-karabískra/breskra/amerískra íbúa „svarta Atlantshafsins“.
I riti sínu 'There Ain’t no Black in the Union Jack (1987) sýnir Gilroy
hvernig tvíheimamenning svartra landnemasamfélaga í Bretlandi er birt-
ingarmynd sérstakra staðbundinna og alþjóðlegra tenginga. Ut frá einu
sjónarhorni virka tjáningarform tvíheimamenningarinnar (einkum tón-
listar) sem vörn ákveðinna hverfa gegn eftirliti og ýmsum myndum kyn-
þáttafordóma og ofbeldis. Frá öðru sjónarhorni geta þau gefið kost á
breiðari „gagnrýni á kapítalisma“ og þverþjóðlegu sambandsneti. I frá-
sögn Gilroys er svarta tvíheimasamfélagið heimsborgaralegt fýrirbæri
bundið við Atlantshafið, flækt í þjóðernisátök eins og „menningarpólitík
kynþátta og þjóðar“ í Bretlandi Thatcherismans, en fer einnig fram úr
þeim. Það endurnýtir eldri þætti úr hugmyndinni um sameinaða Afríku en
með áherslum frá eftirlendukenningum og bresk-evrópsku landslagi tí-
unda áratugarins. St. Clair Drake hefur greint þær hreyfingar sem tilheyra
Sam-Afríkustefnunni í annars vegar „hefðbundnar" og hins vegar „á meg-
inlandinu".44 Þær fýrri eiga rætur að rekja til Vesturálfunnar og voru í
miklum uppgangi seint á nítjándu öldinni í því starfi sem fram fór meðal
svörtu kirkjunnar, framhaldsskóla og pólitískra hreyfinga sem tengdust
Marcus Garvey og W. E. B. Du Bois. Þetta var hreyfing sem teygði sig
yfir Atlantshafið. Þegar afrísk ríki komu fram eftir seinni heimsstyrjöld
voru það afrískir þjóðernisleiðtogar sem fóru í fýlkingarbroddi og þunga-
miðja Sam-Afríkustefnunnar færðist til meginlands Afríku. Pólitískar
hugsjónir Kwame Nkrumahs og Georges Padmores áttu í sameiningu
eftir að vísa veginn. Þegar Gilroy ritar bækur sínar á níunda og tíunda ára-
44 St. Clair Drake, „Diaspora Studies and Pan-Africanism“, Global Dimensions of the
African Diaspora, ritstj. Joseph E. Harris, Washington DC: Howard University
Press, 1982, bls. 341-404, hér bls. 353-359.
342