Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Page 351
TVIHEIMAR
ið snýst um [í nýlegri svartri breskri kvikmynd] er ekki tjáning á
einhverjum týndum uppruna eða ómenguðum kjarna í svörtu
kvikmyndamáli, heldur að tekin er upp gagnrýnin „rödd“ sem
kemur á framfæri meðvitund um samslátt menningar og sögu
sem eru grundvallarstoðir í aðstæðum tilvistar okkar.60
A hugmyndum þeirra Mercers og Gilroys um tvíheima er mikilvægur
munur. Túlkun Mercers er algjörlega and-eðlishyggjuleg, tvíheimar hans
eru staður margfaldra tilfærslna og endurtjáningar á sjálfsmynd, án sér-
stakrar vísunar til kynþáttar, menningarlegrar hefðar, stétta, kyns eða kyn-
ferðis. Tvíheimavitundin er algerlega afurð menningar og sögu í sam-
slætti og samræðum. Að mati Mercers setur ættfræði Gilroys um breskan
„svartleika“ enn sem fyrr „afrískan“ uppruna og „þjóðleg" form í forgrunn
- þrátt fyrir áherslu hans á sögulegt rof og samblendni og árás hans á
rómantíska Afríkumiðlægni.61 Að mati Gilroys er Mercer fulltrúi „ótíma-
bærrar fjölhyggju“, póstmódernískrar hjáleiðar framhjá þörfinni á því að
gefa hugtakinu „svartur“ sögulega nákvæmni og margbreytileika, að það
vísi á tengda framsetningarmáta, mótsögur og andspyrnumenningu.62
Ég vil elcki einfalda aðra hvora afstöðuna í þeirri mikilvægu samræðu
sem er að þróast og er líldega einkennandi fýrir tiltekinn tímapunkt í
menningarpólitík, samræðu sem ekki er unnt að komast að endanlegri
niðurstöðu í. í því samhengi mætti benda á að vegna þess að táknmyndin
„tvíheimar" vísar á vandasamar aðstæður margfaldra staðseminga smýgur
það auðveldlega inn í fræðilega orðræðu sem sækir áhrif til póststrúkt-
úralisma og hugmynda um sjálfsveru sem er ekki bundin einum stað.
Raunar hafa margar þessar orðræður komið frá fræðimönnum sem eiga
sér sögu sem er í meira eða minna mæli tvíheima. I þeirri nálgun sem ég
hef fýlgt (fast á hæla Gilroys) er krafan sú að fínna farvegi tvíheimaorð-
ræðu í ákveðnum landakortum/sögum. I sjálfsverum tvíheimanna birtist
sérstök reynsla sem er nútímaleg, þverþjóðleg og fjölmenningarleg. Þegar
60 Kobena Mercer, „Diaspora Culture and the Dialogic Imagination“, bls. 56.
61 Kobena Mercer, „Black Art and the Burden of Representation“. The Black Atlantic
er með beinni hætti á verði gagnvart þeim vandkvæðum sem Mercer finnur á hug-
rnynd Gilroys um „alþýðlegan módernisma" þar sem óbeint er gert ráð fyrir próf-
steini á upprunaleika menningar og stéttar. Gagnrýnin móthefð nútímans í bók-
inni spannar allt frá staðbundnum menningarformum alþýðunnar til „æðri“
menningarlegri röksemda gegn heimspeki upplýsingarinnar (óbeint og beint).
62 Paul Gilroy, The Black Atlantic, bls. 32 og 100.
349