Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Page 395
DONSKU SICOPMYNDIRNAR
mæða! Hvar sem hið lifandi orð slær mönnum skelk í bringu, þar færir
dauði þess órólegum sálum heldur engan frið. Draugar myrtra hugsana
hrella hinn tortryggna ofsækjanda, sem réði þeim bana, eigi síður en væru
þær enn á lífi. Fái almenningsálitið að flæða frjálst og öldur þess að berast
í dagblöðunum, þá myndar það hið þýska Rúbikon-fljót sem stjórnlyndið
þarf að dvelja við til að hugleiða hvort það eigi að fara yfir það og leiða
blóðuga ringulreið yfir kæra ættjörðina og heiminn allan eða hvort það
eigi að sigrast á sjálfu sér og hverfa frá fljótinu.“18
Eftir reynsluna af 20. öldinni reynist afar erfitt að fallast á bjartsýni
Börnes um almenningsálitið og frjálsan gang þess. Víst er að Börne hefur
fremur haft í huga upplýsta prentara og útgefendur sem framleiða „þús-
und læki í fjölskrúðugu máli og riti“ og síður þá tegund útgefenda sem
ríkjandi urðu á 20. öld með mönnum á borð við William Randolph Hearst
eða Rupert Murdoch. Af þeim sökum falla hugmyndir Börnes um almenn-
ingsálitið illa að 21. öldinni. Börne sá í almenningsálitinu Rúbikon-fljót
„sem stjórnlyndið þarf að dvelja við til að hugleiða" en Onora O’Neill
kemst hins vegar í Reith-íyrirlestrum sínum íýrir BBC að þeirri nið-
urstöðu að ótakmarkað skoðanafrelsi sé ekki „nauðsynlegt heldur skaðlegt
fyrir lýðræðið11.19 Sjálfsskilningur fjölmiðla hefur einnig tekið stakkasldpt-
um á þeim langa tíma sem liðinn er frá því Börne var uppi,20 eins og t.d.
er ljóst af ummælunum sem höfð voru eftir Hearst þegar ljósmyndari sem
hafði verið sendur til Kúbu fyrir hann kvartaði undan því að finna engin
stríðsummerki sem hann gæti ljósmyndað. Þá mun Hearst hafa sagt: „Þú
sérð um myndirnar. Eg sé um stríðið.“21
Upplýsingarstefnan og enskir nytjastefnumenn litu á hinn opinbera
18 Ludwig Börne, Die Freiheit der Presse in Bayem, 1818, http: //www. zeno.
orgLiteratur/ M/B%C3%B6rne,+Ludwig/Schriften/Aufs%C3%A4tze+ und+
Erz%C3% A4hlungen/Die+ Freiheit+der+Presse+in+Baye rn.
19 „Af þeirn sökum er ótakinarkað tjáningarfrelsi, ekki aðeins einstaklinga heldur
einnig voldugra stofnana, þar á meðal fjölmiðla, ekki nauðsynlegt lýðræðinu heldur
skaðlegt“ (Onora O’Neill, Rethinking Frecdom of the Press, 2004, http://www.ria.ie/
reports/pdf/pressfreedoin.pdf, s. 8).
2(1 „Enn einkenna myndir frá gömlu góðu tímunum af hugrökkum blaðaeigendum,
ritstjórum eða blaðamönnum, sem þora að standa uppi í hárinu á yfirvöldum,
umræðuna um prentfrelsið. Þessi sýn er ekki einungis úrelt heldur er hún
beinlínis hættuleg á tímum þegar Ijölmiðlar hafa að hluta til orðið að óábyrgum
valdaaðilum" (sama rit, s. 6-7).
21 Hvort ummælin eru rétt höfð eftir Hearst mun vera umdeilt. Oumdeilt er
að með greinaskrifum sínum átti hann sinn þátt í því að stríð braust út milli
Bandaríkjamanna og Spánverja.
393