Andvari - 01.01.1979, Side 93

andvari
AIEÐ WAGNER í BAYREUTH
91
hennar er valdafíknin, hin kærleiksvana eigingirni, gullæðið, en af víxláhrifum
beggja skauta mótast framvinda sögunnar, mótspil manna og guða, sjálfstæðis og
örlaga, einstaklings og heildar. Hringurinn er ímynd máttarins, sem allt bindur og
umlykur, sem breytir auðn í veröld; hann er tákn hins hverfanda hvels í tímans
rás og hins eilífa endurhvarfs alls til upphafs síns. Gullhringurinn, sem valdræn-
inginn Alberich smíðar úr ósnortnu gulli fljótsins eftir að hafa hafnað og formælt
kærleikanum, er tákn veraldarvaldsins, girndarinnar, - hann er bölvaldurinn, sem
spillir og tortímir þeirn, sem eignast hann. Fyrst þegar Brúnhilde (þ. e. Brynhildur)
hefir gengið undir skírslu þjáningarinnar, fylgir hetjunni Siegfried (þ. e. Sigurði)
hinum goðumborna, „frjálsa" og saklausa manni á bálið og varpar hringnum aftur
í fljótið, leysist veröldin undan bölvun valdsins.
Vatn og eldur umlykja heimsmynd goðsögunnar. Veröldin rís af öldum Rínar,
en ferst í ragnarökkri eldsins. En af öskunni rís hin nýja, æðri veröld. Ragnarökk-
ur „Hringsins" eru heimsslitin í huga Wotans, - Óðins, alföðurins, sem vill sín
eigin endalok. Að baki hans og alls, sem gerist á sviðinu, er tónskáldið. Tón-
skáldið veit allt fyrir og opinberar okkur það með tónlistinni, sem, eins og hann
sagði, er frumvaki verksins. Tónlist Wagners er ein óslitin tónarás, síhvikult
hreyfiafl þess, er fram fer í sjónarspili sviðsins. Hver persóna, guð, vættur, vera,
- hvert náttúrufyrirbrigði, hver kennd og hugsun samsvarar ákveðnum tónamynd-
um, táknstefum eða kennistefum, - „leitmotiv“-um, sem tónlistin tjáir okkur, og
verða þeir er sjá og heyra að kunna skil á þeim til þess að geta notið leiksins til
fulls. En sá sem skilur, veit sem völvan allt, sem var og er og verður, - sér hið
óorðna fyrir og hið orðna í því, sem í upphafi var. Þríhljómurinn, sem verkið
hefst á, er um leið upphaf tónlistar, eða sá mystiski hljómur, sem skáldið E. T. A.
Hoffmann sagði að „allir aðrir hljómar væru aðeins glitur af eða stjörnur, er spynnu
um oss geislaham og byrgju oss í þeim hjúpi, þar til sál vor fljúgi til sólar.“ Þykir
mér líklegt, að Wagner hafi haft þessa lýsingu skáldsins í huga, þegar hann valdi
sér Es-dúr þríhljóminn að upphafstónum, enda vel kunnugur kenningum og skáld-
skap Hoffmanns. „Hljóðfærin“ - segir Wagner - „tákna frumöfl sköpunarmáttar-
ins og náttúrunnar. Það, sem þau tjá“ - segir hann - „er raunar ósegjanlegt og
verður ekki skilgreint, af því að þau gefa frumkenndina sjálfa til kynna, er brýzt
fram úr djúpi upphafsins, þess er var, jafnvel áður en maðurinn varð til og gat
skynjað hana. Mannsröddin er annars eðlis. Hún tjáir innstu kenndir hjartans,
sem allar eiga eitthvert takmark. Hún er þessvegna túlkandi í eðli sínu, hún er
sérstæð og ákveðin. Það, sem gera þarf, er að fella þessa tvo miðla hvorn að öðrum
°g saman í eina heild, tefla tilfinningum hjartans, sem söngröddin tjáir, gegn
blindri frumkenndinni, takmarkalausri og óstöðvandi, sem hljóðfærin lúta, en
það lægir ofsa hennar og býr þverstreymi beggja beinan farveg. En hjartað víkkar
°g vex um leið og það fyllist frumkenndinni og getur þá, með guðlegum andvara,
greint hið æðsta, sem áður var því hulið og meinað að skynja nema í óljósri mynd.“
Frumkenndin, sem Wagner talar um, þ. e. lífshvötin sjálf, hinn síkviki, blindi
vilji náttúrunnar í okkur, hið innsta og dýpsta eðli mannsins, sem siðferðisvitund-
m agar og bindur, en tónlistin leysir og göfgar. Tónlistin er táknmál þeirrar
vitundar, sem við vitum ekki af, æðri sem lægri. „Orð og tónar,“ - segir