Andvari - 01.01.2003, Blaðsíða 139

ANDVARI
HINN NÝI „GAMLI“ KVEÐSKAPUR
137
Þegar vísað er í þulur síðmiðalda í ljóðum 20. aldar er einnig vísað í
þennan minnasjóð. En vísanir í síðmiðaldaþulur sjálfar eru fáar og notkun
þeirra allt öðruvísi, þær eru meðvitað skáldskaparbragð í anda nýrómantíkur.
Vísanir byggja ekki lengur upp þululjóð og eru ekki uppistaða þess heldur
gnæfa rómantísk hugsun og minni yfir allt - og eru uppistaða þululjóða. Vís-
anir eru hins vegar notaðar einkum til að sýna tengsl milli „þjóðlegra“ þulna
og eigin kveðskapar skáldkvennanna. Þegar þær stinga hendi í djásnaskrínið
draga þær þó ekki upp nema einn og einn hring sem þær bræða inn í þulu-
ljóð sín, á misjafnlega heppilegan hátt, enda er þjóðkvæðastíll oft framandi
þeirra eigin tóni. Það er því mín skoðun að skáldkonunum hafi ekki tekist að
ná „þjóðlegum anda“ í „þulum“ sínum, þótt fögur kvæði hafi orðið úr til-
raunum til þess. En áhrif þessara tilrauna urðu til þess að kvæðin tengdust
þjóðararfi Islendinga í hugmyndaheimi samtímans, ekki síst vegna þess hve
sjálfstæðisbaráttan og þjóðernishyggjan var sterk á þeim tíma.
Bókmenntaheimur síðmiðaldaþulna og þululjóða 20. aldar
Flestallir sem hafa ritað um þululjóð kvennanna í byrjun 20. aldar láta þá
skoðun í ljós að „[...] hver sem augun hefir og satt vill segja getur fundið hér
allt það sem fegurst er í gömlu þulunum okkar eins og endurborið",79 ekki
síst heiminn sem „gömlu þulurnar“ lýsa. Theodora komst svo að orði:
[Hulda] tekur gömlu þulumar, molar úr þeim kjamyrðin og vefur um þau hugljúfan og
léttan hjúp, þannig að vér heillumst af og oss finst sem opnir standi álflieimar og undir-
djúp með »ljósareitum, liljum grænum, perluvali í sævarsal, floga-
gulli og gígjum vænum« ...80
En heimur þululjóða Huldu og Theodoru sjálfrar er ekki heldur eins líkur
heimi síðmiðaldaþulna og þær vilja láta vera. Þulur síðmiðalda eru ættaðar
úr bændasamfélagi og endurspegla einkum það sem bæði flytjendur og hlust-
endur þeirra þekktu af eigin reynslu. Meginþorri hluta (e.: objects) sem eru
nefndir „til þulunnar“ eru hlutir úr bóndabúi (áhöld, t. d. bredda, kambur,
koppur og reipi; húsdýr, fatnaður o.s.frv.). Oft er lýst hefðbundnum sveita-
störfum. Þetta kemur allt úr hversdagslegu lífi fólksins og er því raunsæislegt
og ekki sérstaklega háleitt.81 Það er enginn framandi eða glæsiblær á því, þótt
undantekningar komi auðvitað fyrir. T. d. lýsir þulan sem byrjar á „Stúlk-
urnar gánga“ hjá Ólafi Davíðssyni, sem Theodora hafði sérstakt dálæti á,
fögrum búningi stúlkunnar: