Andvari - 01.01.2003, Blaðsíða 93

andvari
„HIÐ FAGRA, GÓDA OG SANNA ER EITT"
91
Tímarit í mótun
Eftir því sem næst verður komist hófst saga Fjölnis í Kaupmannahöfn 1.
mars 1834, kannski í húsakynnum J. D. Qvist, bóka- og nótnaprentara, í
Læderstræde. Þar var að minnsta kosti prentað það Boðs-bréf til Islendinga
sem þrír ungir námsmenn undirrituðu þann dag með svofelldum hætti.
„Brynjólfur Pétursson, Konráð Gíslason, Jónas Hallgrímsson, studiosi
juris.“4 Efni boðsbréfsins var aðallega tvíþætt, annars vegar stutt en greinar-
góð kynning á nýju og ónafngreindu tímariti sem þeir félagar hugðust efna
til og senda heim með vorskipum árlega og hins vegar góðfúsleg beiðni
þeirra um að íslenskir lesendur styddu þá fjárhagslega með því að gerast
áskrifendur að ritinu. í boðsbréfinu kemur skýrt og skilmerkilega fram að
rneginmarkmið þremenninganna var að bæta nokkuð úr skorti á ódýrum,
góðum og nytsömum bókum á íslensku, auk þess sem þeir vildu miðla
löndum sínum, hvort heldur bændum eða almúgamönnum, af þeim vísindum
sem erlend menning hafði upp á að bjóða og þeir töldu sig eiga greiðan
aðgang að í höfuðborg íslands, Kaupmannahöfn:
Þessvegna höfum við í hyggju, að nota hérveru okkar og allann þann bókafjölda, sem
mönnum berst í hendur í höfuðborginni, til að semja árlegt tímarit, sem ekki verður
bundið við neitt, nema það sem skynsamlegt er og skemtilegt - eptir því sem við höfum
bezt vit á um að dæma - hvaða efnis sem það annars vera kynni; og vonum við landar
okkar styrki þetta fyrirtæki með því að kaupa bókina, svo margir sem efni hafa á og
unna fróðleik og nytsamri dœgrastyttíng. (Skáletrun min, Þ.O.)
Sem kunnugt er tók bókaþjóðin þessu freistandi boðsbréfi heldur tómlega og
niunu víst fáir hafa sett nafn sitt á áskriftarlistana sem sendir voru til helstu
Presta og menntafrömuða landsins. Þetta vekur nokkra furðu þegar gætt er að
því að útgefendumir voru „3 einhvör þaug bestu íslensk höfuð í Kaupmanna-
höfn“, svo að vitnað sé í sendibréf herbergisfélaga Konráðs Gíslasonar, Torfa
Eggers, frá þessum sömu vordögum 1834.5 Fyrirfram hefði ráðgert efni tíma-
ntsins ekki heldur átt að fæla neinn frá því, að minnsta kosti ekki þá fjöl-
rnörgu íslendinga sem sagan hermir að hafi saknað þeirra almennu fræðslu-
°g skemmtirita sem Hannes Finnsson biskup og Magnús Stephensen dóm-
stjóri gáfu út við góðan orðstír á síðasta áratug 18. aldar og fyrstu áratugum
19. aldar, rita á borð við Kvöldvökurnar (1796—1797) og Klaustuipóstinn
0818-1827). „Bókin verður líklega ein af þeim sem commiscit utile dulci,“
skrifaði Torfi Eggers um hið væntanlega tímarit og virtist eiga auðvelt með
að gera sér í hugarlund á hvem hátt kunningjar hans hygðust hrinda í fram-
kvæmd velþekktri hugsjón evrópskra upplýsingarmanna 18. aldar að blanda
saman nytsömum og skemmtilegum skrifum: „Hún inniheldur líklega vel-