Andvari - 01.01.2003, Blaðsíða 143

ANDVARI
HINN NÝI „GAMLI“ KVEÐSKAPUR
141
.. .þá get eg sett mig í spor bamakonunnar, sem eftir langa mæðu er búin að koma koma-
baminu í svefn, og þarf að nota stundina til að sauma að spjörum hinna [...] en hún
hefur [...] fleiri órabelgi á pallinum, sem eru margvísir til að rífa upp litla bamið, og nú
er að finna ráð til að halda þeim í skefjum. Söguforðinn er fyrir löngu upp unninn [...],
allar gátur ráðnar, og eitt er áreiðanlegt, að þögn og kyrrð fæst ekki ókeypis hjá
hraustum og fjörugum bömum. Konan grípur þá til þess örþrifaráðs að setja saman í
hendingum og hljóðstöfum það sem kallað er þula. Enginn tími er til að vanda mál og
rím, því síður að kveða til lengdar um sama efni, tekið það sem í hugann flýgur.. ,95
Samt sem áður heldur Theodora því fram að þulur síðmiðalda séu „kvenlegt
form“ - og tekur þannig drjúgan þátt í að skapa mynd þeirra sem kvenna-
kveðskapar. Hér verða þó færð rök fyrir að það eru þær upprunalega ekki. Að
vísu eru flestir flytjendur þulna síðmiðalda konur, a. m. k. nú á dögum, þótt
karlmenn fari líka ósjaldan með þulur.96 Skýringa má leita í því að þulukveð-
skapur er „tengdur bömum á einhvem hátt“;97 en má líka taka tillit t. d. til
þess að þeir sem tóku upp þulur síðmiðalda á 7.-8. áratugum 20. aldar98 leit-
uðu heimildamanna sinna einkum meðal gamals fólks, en konur lifa að með-
altali aðeins lengur en karlmenn, og getur munurinn stafað einfaldlega af því
að fleiri konur af þeirri kynslóð sem enn kunni þulur hafi verið á lífi.
Hins vegar voru þulur ekki eingöngu kveðnar fyrir böm heldur líka í
gleðinni og í leikjum, og sumar þeirra auðsjáanlega af karlmönnum, t. d.
„Stúlkumar gánga“. í þessu sambandi ber líka að athuga Ijóðmœlanda í
þulum síðmiðalda. Lesandi / hlustandi síðmiðaldaþulna fær mjög takmark-
aðar upplýsingar ekki eingöngu um tilfinningalíf þulupersóna heldur um per-
sónurnar sjálfar, jafnvel þær sem segja frá. Venjulega eru ábendingar um kyn
ljóðmælanda tæpar.99 En í þeim tilfellum þar sem hægt er að segja um kyn
hans með vissu er það miklu oftar karlmaður en kona. Þessi einfalda stað-
reynd talar eiginlega á móti því að þulur síðmiðalda tilheyri kvennamenn-
ingu.
Einnig ber að athuga þróun og hefð þulugreinarinnar í þessu sambandi.
Þulur síðmiðalda eru að mörgu leyti arftakar hinna fomu þulna, en ekki virð-
ast fyrir hendi nægileg rök til telja þær eða fyrstu varðveittu þulur síðmið-
alda, t. d. „Grettisfærslu“, til kvennamenningar.100 í „Grettisfærslu“ og fleiri
síðmiðaldaþulum eru mörg gróf og jafnvel klæmin minni sem mega naumast
teljast kvenleg, þó að það komi víst fyrir að konur skjóti þeim einnig inn í
þulur sem þær fara með. Enn fleiri eru þau minni þar sem ekkert sérstaklega
kvenlegt fyrirfinnst, og gerir þorri slíkra minna það að verkum að sá heimur
sem þulur skapa er ekki áberandi kvenlegur. Þegar öll kurl eru komin til
grafar er í þulum fátt sem má með vissu kalla „kvenlegt“, og ekki nægileg
ástæða fyrir hendi til að merkja heila kveðskapargrein sem „kvenlega“.
Fyrstu „þulur“ Huldu mótuðu nýja bókmenntagrein, þululjóð, og gáfu
henni svip sem hélst að mörgu leyti út 20. öld: sömu bragskemum var fylgt,