Andvari - 01.01.2003, Page 97

andvari
„HIÐ FAGRA, GÓÐA OG SANNA ER EITT’
95
anum, þ.e. í orðavali og stíl sem voru með þeim hætti að aðdáun vakti flestra
þeirra sem þóttu bera skynbragð á slíkt.11 I þessu tilliti skipti þó einnig í tvö
horn meðal útgefenda og sem fyrr aðhylltist Tómas að verulegu leyti önnur
°g jarðbundnari sjónarmið en félagar hans þótt hann tæki einarðlega undir
gagnrýni þeirra á hvers kyns smekkleysur og dönskuslettur og bæði þá bless-
aða að leiðrétta þær sem féllu úr hans eigin penna. I áðumefndu bréfi til
Jónasar frá 1835 segir hann líka að allir sem vit hafi á megi játa að málið á
Fjölni sé aðdáunarvert. Jafnframt varar hann Jónas þó við „að fína svo orða-
tiltækin, að almenningur ekki skilji þau, - að svifta ræðuna öllum hita og
fjöri, sem þið hafið að nokkru leyti gert við fyrstu afhandlinguna; slíkur máti
sviftir hana undir eins öllu popuIariteti“ (153).
Einnig hér hafði Tómas væntanlega lesendur í huga. Ekki aðeins vildi
hann geta náð til þeirra með orðum sínum og haft áhrif á þá heldur óttaðist
hann líka að offágun yrði til að þrengja lesendahópinn um of og gera fram-
setninguna bæði litlausa og bitlausa. Auk þess hentaði slík málnotkun ein-
faldlega ekki eðli og tilgangi ritsins sem „rödd tímans“. Hinn 1. febrúar 1839
skrifar hann Jónasi: „Tímarit eru, held ég, óvíða klassisk að orðfæri, því þau
mega ekki við miklu seinlæti; eftir því sem mentunin vex hjá hverri þjóð sem
eb lagast málið sjálfkrafa“ (251). Þessi málfærsla Tómasar féll að vísu í mun
grýttari jarðveg hjá félögum hans en gagnrýni hans á ytra útlit tímaritsins
enda var málfræðilega rétt og smekkleg beiting tungumálsins lykilatriði í
þeirra huga og raunar forsenda þess að hægt væri að telja rit fagurt. Ekki
verður heldur séð að þeir hafi á nokkum hátt breytt upphaflegri stefnu sinni.
Það sem nú hefur verið sagt um fyrsta árgang Fjölnis og skiptar skoðanir
utgefendanna um ytra útlit hans og mállegan búning rennir óneitanlega
n°kkrum stoðum undir það viðtekna sjónarmið að Tómas hafi verið „upp-
fræðingar-maður í húð og hár“, svo að vitnað sé í Sigurð Nordal,12 talsmaður
alþýðufræðslu og hagsýnissjónarmiða 18. aldar, en þeir hinir og þá einkum
Jónas og Konráð boðberar nýjunganna. Það hafi fyrst og fremst verið þeir
sem vildu hefja sig upp yfir hið hversdagslega og almenna í íslenskri menn-
lngu og veita nýjum sjónarmiðum um bókagerð, alþjóðlegri samtímalist og
skilyrðislausri fegurð aukið brautargengi.
Staðreyndin er hins vegar sú að hér lýkur að mestu leyti samanburði á
þeim Fjölnismönnum sem nota mætti til að draga þá í ólíka fagurfræðilega
óilka. Um langflest annað sem vék að útgáfumálum var allgóð eining meðal
Peirra. Sem dæmi um slíkt má nefna að almennt séð virðist hafa verið prýði-
*e§t samkomulag um efnisval og þá stefnu að blanda saman alþýðlegum
ræðigreinum, ferðasögum og skáldskap, bæði af innlendum og erlendum
|ýga. I títtnefndu bréfi til Jónasar frá 6. september 1835 tók Tómas t.d. skýrt
fam að yfirleitt væri engin ástæða til þess að finna að innihaldi fyrsta
argangs Fjölnis og reyndar dró hann ekki fjöður yfir það að sér þætti margt í